Theo Bộ Công Thương, một trong những nguyên nhân là do bất cập từ hệ thống phân phối, dẫn tới “loạn giá” thép trong thời gian qua. Bộ Công Thương cho biết hiện nhiều doanh nghiệp sản xuất thép ở trong nước vẫn phụ thuộc nhiều vào hệ thống bán lẻ sẵn có của tư nhân. Do đó, các doanh nghiệp khó có thể điều tiết và kiểm soát giá thép bán ra trong toàn hệ thống.

Đáng chú ý, Tổng Công ty Thép Việt Nam (VNSteel) với vai trò bình ổn thị trường, nhưng cũng mới chỉ đầu tư phát triển hệ thống phân phối bán sỉ và một vài hệ thống phân phối thép đến chân công trình, chưa xây dựng được hệ thống bán lẻ phù hợp. Chính vì vẫn phụ thuộc nhiều vào hệ thống bán lẻ sẵn có, nên chưa thể điều tiết và kiểm soát giá thép bán ra trong hệ thống.

Hiệp hội Thép Việt Nam (VSA) cũng cho rằng, hiện nay, phần lớn các doanh nghiệp trong nước, doanh nghiệp 100% vốn nước ngoài, kể cả các doanh nghiệp tư nhân không có hệ thống tiêu thụ trực tiếp mà bán hàng thông qua các công ty cấp một, nghĩa là các doanh nghiệp sản xuất chỉ biết sản xuất, chưa chịu trách nhiệm đến cùng giá sản phẩm của mình. Khi hàng ra khỏi cổng nhà máy, thép đã được bán với một giá khác, sau đó tiếp tục qua đại lý các cấp khác nhau. Như vậy, giá bị tăng lên do mỗi trung gian đẩy một ít để kiếm lợi nhuận.

Ngoài ra, tâm lý nhiều nhà sản xuất cũng không muốn bán trực tiếp đến người tiêu dùng, nhất là đối với các doanh nghiệp tiêu thụ thép lớn, vì không thể thu hồi vốn ngay được. Ngược lại, người tiêu dùng cũng không muốn mua trực tiếp từ các nhà sản xuất, vì không gửi được giá (không được hưởng phần trăm chênh lệch), trong khi đó khi mua ở các đại lý bên ngoài sẽ gửi được giá và có thể bù đắp vào các khoản chi phí khác.

Đây cũng chính là cơ hội để các công ty, đại lý cấp 1, 2, 3, 4..., rồi đến các cửa hàng bán lẻ của tư nhân phát triển. Điều này khiến người mua thép cuối cùng không tiếp cận sát được với giá bán của nhà sản xuất, còn doanh nghiệp sản xuất thép trong nước có thể bị doanh nghiệp phân phối nước ngoài thôn tính cả hệ thống bán sỉ, nhất là khi Việt Nam đã mở cửa hội nhập.

Để đảm bảo lợi ích doanh nghiệp và quyền lợi người tiêu dùng, theo Bộ Công Thương, doanh nghiệp sản xuất cần đầu tư hơn nữa cho hệ thống bán lẻ và bán hàng đến tận chân công trình để đảm bảo đầu ra vững chắc, giữ vững được vị trí điều tiết thị trường với sức ép cạnh tranh ngày càng gắt gao.

Bộ Công Thương cũng nhận định, mặc dù phát triển kênh phân phối bán lẻ tốn kém, mất thời gian, nhưng khi đã xây dựng được hệ thống bán lẻ tốt, vị trí của doanh nghiệp sẽ vững vàng hơn. Vì vậy, các doanh nghiệp, đặc biệt là VNSteel cần phải đưa mục tiêu phát triển hệ thống bán lẻ vào chiến lược của mình, đề xuất lên Bộ Công Thương để có cơ chế hỗ trợ cụ thể có thể phát triển hệ thống bán lẻ.

Về vấn đề này, Phó Chủ tịch VSA Nguyễn Tiến Nghi nhận định rằng đây là việc làm không phải dễ vì phát triển kênh phân phối bán lẻ rất tốn kém và mất thời gian. Đặc biệt, về giá cả của mặt hàng này thường biến đổi liên tục và mỗi lần như vậy cần phải kiểm kê, nhưng với hệ thống nhiều cửa hàng như vậy rất khó điều hành.

Những năm trước đây, VNSteel cũng có hệ thống phân phối với ba công ty lớn là Kim khí Hà Nội, Kim khí miền Trung và Kim khí Thành phố Hồ Chí Minh kết hợp giữa sản xuất và phân phối, nhưng thực tế không làm được, mặc dù trong cùng hệ thống VNSteel. Nguyên nhân là do lãi thấp, rủi ro cao, không thu hồi được vốn ngay.

Tương tự, Công ty cổ phần Gang thép Thái Nguyên cũng từng có hệ thống phân phối ở một số tỉnh như Quảng Ninh, Thanh Hóa và Nghệ An, bán hàng trực tiếp đến tay người tiêu dùng. Tuy nhiên, bước sang năm 2010 và 2011, nhận thấy việc duy trì hệ thống bán hàng trực tiếp không hiệu quả nên đã co lại và chỉ làm công tác quảng bá, tiếp thị sản phẩm.

Theo VSA, các công ty nước ngoài hay liên doanh rất có kinh nghiệm về thị trường, nhưng họ vẫn sử dụng biện pháp có lợi nhất là “mua đứt, bán đoạn.” Với biện pháp này, họ giảm được tối đa rủi ro về nguồn vốn.

Ngoài ra, để xây dựng hệ thống phân phối hoàn chỉnh, việc đầu tiên phải minh bạch, đặc biệt là đưa mặt hàng thép xây dựng lên sàn giao dịch hàng hóa để đảm bảo lợi nhuận cho doanh nghiệp và quyền lợi của người tiêu dùng vì giao dịch ở đây sẽ công khai, minh bạch hơn.

Để làm được việc này, Chính phủ cũng cần ủng hộ bằng các cơ chế, chính sách, chủ trương để giải quyết các khó khăn khi các sàn giao dịch đi vào hoạt động, giúp cho những doanh nghiệp tham gia sàn giao dịch yên tâm khi thấy được sự minh bạch thông qua trung gian là sàn giao dịch hàng hóa./.