Trong dự thảo Luật Đất đai sửa đổi vừa trình Quốc hội, Chính phủ đã quy định chi tiết các trường hợp thuộc diện thu hồi đất. Dự thảo cũng giữ quy định doanh nghiệp thỏa thuận nhận chuyển nhượng bên cạnh cơ chế thu hồi đất. Đó là sự sâu sát của cơ quan xây dựng luật trước bức xúc của xã hội về quy định quan trọng bậc nhất trong Luật Đất đai là thu hồi đất. Tuy nhiên, có một số nội dung cần được làm rõ hơn.

Cẩn trọng với dự án khu đô thị mới

Nhằm chấm dứt việc tùy tiện thu hồi đất, dự thảo Luật Đất đai sửa đổi đã liệt kê chi tiết những trường hợp được thu hồi đất. Theo đó, chỉ khi phục vụ mục đích công cộng, an ninh quốc gia, phát triển kinh tế-xã hội mới thu hồi đất. Tuy nhiên, dự thảo vẫn có một nội dung khiến nhiều người lo ngại. Đó là dự án có mục đích “xây dựng khu đô thị mới, chỉnh trang đô thị hiện có; chỉnh trang và phát triển khu dân cư nông thôn…” cũng được thu hồi đất.

Lâu nay việc thu hồi đất với các dự án khu đô thị mới, các dự án chỉnh trang đô thị thường gây nhiều bức xúc và khiếu nại. Dự án kinh doanh lẽ ra thỏa thuận bồi thường nhưng nếu gắn mác “chỉnh trang đô thị” thì lại thành diện thu hồi đất. Dự án khu đô thị mới có rất nhiều hạng mục, chủ đầu tư chỉ làm phần “nạc” bán kiếm lợi nhuận nhưng cũng được thu hồi đất, ép dân nhận giá bồi thường thấp. Tuy nhiên, khi đối chất về lý thì dân sẽ thua vì cơ quan chức năng viện dẫn điều khoản này để trả lời.

Theo các chuyên gia, đấu thầu dự án công khai là một biện pháp tốt nhằm tháo gỡ nút thắt trong bồi thường giải tỏa. Ảnh minh họa: HTD

Lần này dự thảo Luật Đất đai sửa đổi vẫn quy định nhóm đối tượng trên được thu hồi đất. Liệu có tái diễn tình trạng thu hồi đất tùy tiện thay vì phải thỏa thuận bình đẳng với người dân vì sự mù mờ, hiểu cách nào cũng đúng của quy định pháp luật? Biện pháp nào khống chế hay kiểm soát? Đây là điều rất cần phải làm rõ.

Công khai đấu thầu dự án

Như đã đề cập, dự thảo Luật Đất đai sửa đổi vẫn giữ hai cơ chế thu hồi đất và thỏa thuận. Việc duy trì hai cơ chế là điều tất yếu và cần thiết, đặc biệt là cơ chế thỏa thuận bồi thường. Theo TS Trần Quang Huy, giảng viên ĐH Luật Hà Nội, khó đánh giá cơ chế nào hay hơn vì một bên là hành chính (thu hồi đất), một bên là dân sự (thỏa thuận).

“Tuy nhiên, nếu dự án có thể thỏa thuận được thì phải thỏa thuận vì cơ chế này tạo sự đồng thuận rất lớn giữa chủ đầu tư và người dân. Dự án nhỏ lẻ, không chiếm nhiều đất và thuần túy mang tính chất kinh doanh cho chủ đầu tư mà dùng biện pháp hành chính thu hồi đất là bất hợp pháp” - ông Huy lưu ý.

Với cơ chế thu hồi đất, bức xúc của người dân chủ yếu là giá bồi thường không thỏa đáng. Luật sư Huỳnh Văn Nông, Đoàn Luật sư TP.HCM, cho rằng muốn tháo gỡ nút thắt trong bồi thường giải tỏa, cách tốt nhất là phải thông qua đấu thầu dự án công khai, minh bạch.

“Những hộ dân có đất trong khu vực được quyền ưu tiên thực hiện dự án nếu họ đủ khả năng. Còn nếu không, Nhà nước sẽ mời thầu công khai, có sự giám sát chặt chẽ của các hộ dân trong dự án. Số tiền thu được sẽ được trích ra để chi trả bồi thường cho các hộ dân mà họ không thể khiếu nại giá cao hay thấp” - ông Nông bày tỏ.

Trong khi đó, đại diện Sở TN&MT TP.HCM cho rằng bất cập trong cơ chế thu hồi đất dẫn đến giá bồi thường thấp, không thể ngang bằng giá thỏa thuận là bởi khung giá đất cứng nhắc. “Để tháo gỡ, cần có một khung giá đất mang tính chất mềm dẻo cho địa phương được linh động” - sở này đề nghị.