Đường cao tốc TP.HCM - Long Thành - Dầu Giây, trục giao thông quan trọng kết nối sân bay Long Thành và TP.HCM. Ảnh: Phạm Tùng

Chính vì vậy, việc nghiên cứu đề xuất các dự án nhằm tăng cường kết nối giao thông của vùng là hết sức quan trọng và cấp thiết để tạo ra sự kết nối đa phương thức, mở ra không gian phát triển kinh tế mới, cơ hội mới, động lực mới cho tăng trưởng kinh tế - xã hội và tạo động lực phát triển vùng.

Đô thị lớn nhất cả nước TP.HCM, cảng hàng không quốc tế (sân bay) Long Thành và cảng nước sâu Cái Mép - Thị Vải chính là những vùng động lực phát triển kinh tế - xã hội của vùng.

Cần có danh mục những dự án ưu tiên

Vùng Đông Nam bộ gồm 6 địa phương: TP.HCM, Đồng Nai, Bà Rịa - Vũng Tàu, Bình Dương, Bình Phước và Tây Ninh. Hiện nay, vùng Đông Nam bộ đang đóng góp khoảng 34% GDP của cả nước. Vùng còn là trung tâm công nghiệp, cảng biển và logistics lớn nhất của cả nước, đảm nhận 45% tổng khối lượng hàng hóa và trên 60% khối lượng hàng container thông qua hệ thống cảng biển Việt Nam.

Theo Viện Chiến lược và phát triển GT-VT (Bộ GT-VT), theo các quy hoạch, kết nối giao thông vùng Đông Nam bộ chủ yếu thông qua 3 phương thức vận tải chính gồm: đường bộ, đường sắt và đường thủy nội địa. Tuy nhiên, theo đánh giá, vùng Đông Nam bộ đang đối mặt với hệ thống kết cấu hạ tầng giao thông quá tải, thiếu kết nối đồng bộ. Nguyên nhân chính là do nguồn lực đầu tư cho hạ tầng giao thông chỉ đạt được khoảng 25-27% so với nhu cầu theo các quy hoạch đã được phê duyệt.

Cụ thể, theo ông Lê Đỗ Mười, Viện trưởng Viện Chiến lược và phát triển GT-VT, về đường bộ, theo quy hoạch, các tuyến kết nối TP.HCM với các tỉnh trong vùng bao gồm 5 trục quốc lộ và đường cao tốc song hành. Tuy nhiên, hiện nay, ngoài trục kết nối với các tỉnh phía Bắc là quốc lộ 1 và đường cao tốc Bắc - Nam được đầu tư cơ bản theo quy hoạch thì các trục còn lại chỉ khai thác trên cơ sở hệ thống đường quốc lộ, các dự án đường cao tốc song hành đều chậm triển khai.

Tương tự, các tuyến đường vành đai TP.HCM như vành đai 2, 3, 4 đều đầu tư chậm, không đảm bảo tiến độ theo quy hoạch, chưa thể khép kín.

Đối với đường sắt, 2 tuyến đường sắt đề xuất mở mới theo quy hoạch gồm Trảng Bom - Hòa Hưng và Biên Hòa - Vũng Tàu chưa được đầu tư dẫn đến chưa thể phát huy được vai trò của đường sắt trên hành lang TP.HCM - Đồng Nai và TP.HCM - Vũng Tàu. Trong khi đó, tuyến đường sắt hiện hữu Bắc - Nam qua vùng Đông Nam bộ đang được khai thác với tốc độ chạy tàu thấp, giao cắt đồng mức nhiều dẫn đến nguy cơ mất an toàn giao thông và gây ùn tắc tại các khu vực đô thị trên địa bàn TP.HCM, Đồng Nai, Bình Dương.

Về đường thủy nội địa, dù đã có mạng lưới kết nối tới hầu hết các đầu mối vận tải và địa phương trong vùng nhưng do công tác nạo vét, duy tu còn hạn chế dẫn đến nhiều đoạn không đảm bảo khai thác ổn định.

Mạng lưới giao thông kết nối vùng còn nhiều hạn chế chính là một trong những nguyên nhân tác động trực tiếp làm chậm tốc độ tăng trưởng kinh tế trong vùng Đông Nam bộ.

Từ thực tế trên, theo lãnh đạo Viện Chiến lược và phát triển GT-VT, trong thời gian tới, cần có chương trình cụ thể để triển khai đầu tư và đưa vào khai thác một số công trình giao thông kết nối có tính chất động lực, lan tỏa, hỗ trợ hoạt động vận tải và dịch vụ logistics.

Theo Bộ GT-VT, hiện nay, Bộ đang triển khai xây dựng 5 quy hoạch ngành quốc gia gồm: đường bộ, đường sắt, đường thủy nội địa, hàng hải và hàng không giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050. Trong đó, Bộ GT-VT có thực hiện rà soát, đánh giá và đề xuất các dự án cụ thể nhằm tăng cường khả năng kết nối giữa TP.HCM với các tỉnh trong vùng và với sân bay Long Thành cũng như cảng nước sâu Cái Mép - Thị Vải.

Công nhân thi công trên công trường dự án Xây dựng đường cao tốc Bến Lức - Long Thành. Ảnh: Phạm Tùng

Phát biểu tại hội nghị trực tuyến kết nối giao thông vùng Đông Nam bộ, sân bay Long Thành, Bà Rịa - Vũng Tàu vào cuối tháng 2 vừa qua, Bộ trưởng GT-VT Nguyễn Văn Thể đánh giá, GT-VT có vị trí, vai trò rất quan trọng đối với vùng Đông Nam bộ. Do đó, trong kế hoạch ngân sách giai đoạn tới, Bộ GT-VT có quan điểm dành nguồn lực để hoàn chỉnh hệ thống kết cấu hạ tầng giao thông, đặc biệt là những công trình mang tính đột phá, những công trình khai thác được tiềm năng, thế mạnh của vùng để phục vụ cho phát triển kinh tế - xã hội. “Cần phải có xem xét đầu tư dự án trọng điểm. Trong danh sách rất nhiều công trình nên xem xét để sắp xếp theo thứ tự ưu tiên trên cả 5 lĩnh vực, xác định từng lĩnh vực sau đó tổng hợp lại theo nhu cầu bức thiết, tính lan tỏa, đột phá để sắp xếp thứ tự. Từ đó, Bộ GT-VT, các bộ, ngành, địa phương có đủ cơ sở tham mưu Chính phủ, Quốc hội làm sao có nguồn lực đầu tư có trọng tâm, trọng điểm để giúp cho hạ tầng giao thông có sự đột phá. Làm sao đem lại hiệu quả cao nhất của đầu tư”- Bộ trưởng Nguyễn Văn Thể nhấn mạnh.

Theo đại diện Bộ Tài chính, trong bối cảnh nguồn vốn ngân sách khó có sự “đột phá” thì việc lựa chọn các dự án, các công trình mang tính kết nối, tạo động lực để đầu tư là chủ trương đúng đắn, phù hợp với chủ trương của Quốc hội, Chính phủ về lựa chọn danh mục đầu tư công trong giai đoạn 2021-2025.

Đa dạng hóa nguồn vốn đầu tư

Thực tế, những năm qua, việc đầu tư phát triển hệ thống hạ tầng giao thông kết nối cho vùng Đông Nam bộ gặp “điểm nghẽn” lớn là nguồn vốn đầu tư còn hạn chế. Do đó, việc đa dạng hóa các nguồn vốn đầu tư cho hạ tầng giao thông, nhất là các công trình, dự án trọng điểm là điều cấp thiết trong bối cảnh nguồn vốn ngân sách còn khó khăn.

Theo đại diện Bộ Tài chính, Bộ GT-VT cần đề xuất thêm các phương thức để đảm bảo đa dạng hóa nguồn vốn ngoài nguồn vốn đầu tư công. Cụ thể, trước mắt, để có nguồn vốn đầu tư trở lại cho các tuyến đường cao tốc thì Bộ GT-VT cần sớm xây dựng cơ chế hoàn vốn cho các dự án cao tốc đã được Quốc hội có nghị quyết đầu tư xây dựng thời gian qua. Bởi thực tế, các dự án đường cao tốc thuộc dự án Đường cao tốc Bắc - Nam phía Đông dự kiến sẽ hoàn thành trong năm 2022 và 2023 nên việc xây dựng cơ chế hoàn vốn sớm sẽ tạo điều kiện, phương án khả thi để nới rộng khung, khả năng tài chính đầu tư trở lại cho các dự án giao thông.

Cùng với đó, trên cơ sở rà soát các dự án mang tính lan tỏa, động lực cần thiết cho giai đoạn 2021-2025, Bộ GT-VT cần xây dựng một chương trình riêng dựa theo “mô hình” đầu tư đường cao tốc Bắc - Nam phía Đông để có thể tập trung nguồn lực đầu tư. Bởi, nếu có một chương trình riêng để đầu tư hệ thống giao thông kết nối, giao thông trọng điểm thì sẽ thuận lợi hơn nhiều cho ngành GT-VT trong việc tập trung nguồn lực.

Trong khi đó, ông Lê Thành Quân, Vụ trưởng Vụ Kết cấu hạ tầng và đô thị, Bộ KH-ĐT cho rằng, trong điều kiện nguồn vốn đầu tư công không nhiều thì việc lựa chọn ưu tiên từng dự án hoàn thành dứt điểm, đồng bộ là cần thiết. Để có nguồn vốn thực hiện cần huy động nhiều “kênh”. “Hiện nay Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công tư (PPP) đã được ban hành và có hiệu lực. Do đó, các dự án cũng cần xác định rõ phương thức huy động vốn”- ông Lê Thành Quân cho biết.

Các địa phương cần rà soát lại quy hoạch

Theo Bộ trưởng GT-VT Nguyễn Văn Thể, để có thể phát huy tốt những vùng động lực phát triển như: TP.HCM, sân bay Long Thành, cảng Cái Mép - Thị Vải thì ngoài việc rà soát lại các quy hoạch ở cấp trung ương, các địa phương trong vùng Đông Nam bộ cũng cần rà soát lại quy hoạch giao thông của từng địa phương. “Trong 5-10 năm tới, chúng ta lấy sân bay Long Thành, cảng Cái Mép - Thị Vải, sân bay Tân Sơn Nhất là những động lực phát triển thì việc kết nối các khu vực động lực này như thế nào để chúng ta đầu tư khai thác được những cái mà chúng ta nói là động lực phát triển” - Bộ trưởng Nguyễn Văn Thể nêu vấn đề.

Cũng theo Bộ trưởng Nguyễn Văn Thể, trong những năm tới, cảng Cái Mép - Thị Vải chắc chắn là trung tâm xuất khẩu chính của Việt Nam nên cần định hướng giao thông kết nối rõ ràng, không “mập mờ”. Tương tự, sân bay Long Thành với thiết kế công suất 100 triệu hành khách/năm cộng với việc xây dựng khu đô thị sân bay thì kết nối giao thông cũng phải tương xứng. Ngoài ra, việc kết nối 2 trung tâm này với TP.HCM như thế nào cũng cần tính toán kỹ. “Các quy hoạch phải hướng về những trung tâm này để tránh ách tắc giao thông trong quá trình phát triển”- Bộ trưởng Nguyễn Văn Thể nhấn mạnh.

Do đó, người đứng đầu ngành GT-VT cho rằng, việc xem xét lại điều chỉnh quy hoạch không chỉ riêng Bộ
GT-VT thực hiện mà từng địa phương cũng phải xem xét lại. Xem xét sẽ đầu tư cái gì, đầu tư ra sao để kết nối với những trung tâm này lại với nhau nhằm phát triển bền vững.