Với việc kêu gọi nguồn vốn xã hội hóa thông qua phương thức PPP, bài toán cải tạo kênh rạch của TP.HCM kỳ vọng sẽ tìm được lời giải.

Cấp bách di dời nhà ven kênh rạch

Số liệu từ Sở Xây dựng TP.HCM cho biết, trên địa bàn Thành phố hiện có khoảng 57 tuyến kênh rạch cần thực hiện công tác cải tạo môi trường. Các dự án cải tạo, di dời khoảng 20.000 căn nhà ven 57 tuyến kênh rạch này là một phần của chương trình chỉnh trang đô thị giai đoạn 2016 - 2020.

Trong đó, tập trung ở các tuyến kênh rạch như Tham Lương - Bến Cát - Rạch Nước Lên, Công viên bờ kênh Tẻ, rạch Hàng Bàng, rạch Văn Thánh, rạch Cầu Sơn, rạch Bùi Hữu Nghĩa, ao Sông Tân, rạch Xuyên Tâm, rạch Bàu Trâu, rạch Nhảy - Ruột Ngựa, rạch Ông Búp, kênh Liên Xã, kênh Thanh Đa, bờ Nam và bờ Bắc kênh Đôi.

Tuy nhiên, tới thời điểm này, các dự án vẫn đang dậm chân tại chỗ vì nhiều yếu tố, trong đó áp lực về nguồn vốn đầu tư cho các dự án cải tạo, di dời hàng chục ngàn căn nhà lụp xụp ven kênh rạch là một thách thức lớn. Bởi thống kê của ngành xây dựng cho thấy, số tiền cần cho bồi thường giải phóng mặt bằng cho các dự án đầu tư cải tạo và di dời nhà ven kênh lên đến 50.000 tỷ đồng.

Ngoài ra, ông Trần Trọng Tuấn, Giám đốc Sở Xây dựng TP.HCM cho biết, một trong những vướng mắc lớn nhất là số tiền hỗ trợ cho người dân trong các trường hợp này thường rất ít, không đảm bảo để người dân có thể tìm kiếm chỗ ở mới, trong khi nhiều dự án tái định cư lại nằm quá xa trung tâm thành phố, chất lượng không đảm bảo, nên phần lớn người dân không đồng thuận với phương án bồi thường, hỗ trợ, tái định cư. Bên cạnh đó, quỹ đất xây dựng nhà tái định cư cho dự án này của TP.HCM hiện đang thiếu nghiêm trọng.

Ông Võ Văn Hoan, Chánh văn phòng UBND TP.HCM cho biết, với số vốn này, TP.HCM không thể nào thực hiện được các dự án, bởi hiện ngân sách Thành phố không đủ, đặc biệt là Thành phố đang thực hiện chương trình thành phố thông minh.

Lối thoái mới

Ông Lê Thanh Liên, Phó chủ tịch UBND TP.HCM cho biết, trước việc triển khai các dự án quá chậm, Thành phố đã tiến hành nghiên cứu nhiều phương án để tìm lời giải đẩy nhanh tiến độ dự án, trong đó có cả tư vấn nước ngoài. Sau khi nghiên cứu, UBND TP.HCM quyết định, từ nay đến năm 2020, sẽ kêu gọi doanh nghiệp đầu tư trước vào 6 dự án chỉnh trang đô thị trên và ven kênh rạch theo hình thức đối tác công - tư (PPP).

TP.HCM hiện có hơn 20.000 căn nhà trên và ven kênh rạch cần phải di dời. Ảnh: Gia Huy

“Quy mô di dời khoảng 6.223 căn, kinh phí bồi thường khoảng 19.023,7 tỷ đồng. Phương thức chủ yếu là mở rộng biên chỉnh trang, mở rộng phạm vi thu hồi đất trong vùng phụ cận để tạo quỹ đất. Nhà đầu tư được khai thác quỹ đất dọc tuyến kênh rạch (hoặc dự án khác) để kinh doanh thu hồi vốn theo hợp đồng BT (xây dựng - chuyển giao)”, ông Liêm nói.

6 dự án này gồm rạch Văn Thánh (thuộc hệ thống kênh Nhiêu Lộc - Thị Nghè) có phạm vi từ cầu Điện Biên Phủ đến ngã ba kênh Nhiêu Lộc - Thị Nghè, qua các phường 19, 21, 22, quận Bình Thạnh, tổng chiều dài khoảng 1,5 km. Dự án cải tạo rạch Văn Thánh nhằm mục tiêu cải tạo môi trường nước, khai thông dòng chảy, xây dựng bờ kè.

Chi phí thực hiện nạo vét rạch, thi công xây dựng đường giao thông ven rạch khoảng 430 tỷ đồng, chi phí bồi thường giải phóng mặt bằng dự kiến khoảng 1.355 tỷ đồng (834 căn bị ảnh hưởng), quận Bình Thạnh dự kiến sử dụng quỹ nhà tái định cư hiện có trên địa bàn để thực hiện trước công tác bồi thường giải phóng mặt bằng.

Dự án thứ hai là tuyến kênh Đôi - kênh Tẻ dài 13 km đi qua địa bàn quận 4, 7, 8 thuộc Dự án cải thiện môi trường nước Thành phố - giai đoạn 3, lưu vực kênh Tàu Hủ - Bến Nghé - Đôi - Tẻ, quy mô 1.600 ha. Tổng số hộ bị ảnh hưởng 6.172 căn nhà trên và ven kênh rạch. Riêng đoạn đi qua quận 8 (phía bờ Nam kênh Đôi) thực hiện tại phường 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 với tổng trường hợp bị ảnh hưởng 5.055 căn, dự kiến tổng chi phí bồi thường, hỗ trợ khoảng 12.800 tỷ đồng.

Phạm vi di dời giải tỏa các hộ dân dự kiến mở rộng ra tới đường Phạm Thế Hiển, đồng thời điều chỉnh giảm hành lang bảo vệ kênh Đôi từ 30 m xuống còn 13 m, quỹ đất sạch thực hiện BT có diện tích khoảng 23 ha để thanh toán cho nhà đầu tư.

Dự án thứ ba là tuyến chính rạch Xuyên Tâm đi qua địa bàn của quận Bình Thạnh, Gò Vấp với tổng chiều dài khoảng 6.214,5 m (từ kênh Nhiêu Lộc - Thị Nghè đến sông Vàm Thuật); 3 tuyến nhánh với chiều dài 1.936 m (gồm nhánh cầu Sơn, Bình Triệu, Bình Lợi).

Mục tiêu của dự án là cải tạo môi trường nước, khai thông dòng chảy, xây dựng bờ kè, đường dọc kênh, đáp ứng nhu cầu thoát nước với phạm vi lưu vực 703 ha, kết hợp đầu tư xây dựng các khu dân cư mới dọc 2 bên rạch có môi trường sống hiện đại phù hợp và đồng bộ với quy hoạch và hiện trạng hạ tầng kỹ thuật, hạ tầng xã hội xung quanh.

Dự án thứ tư là hồ Song Tân, có quy mô tổng diện tích mặt nước khoảng 10,9 ha, chiều dài khoảng 1,2 km. Vị trí khu đất được hình thành trên nền đất thấp, đầm lầy thuộc khu dân cư phường Tân Kiểng, quận 7, là khu dân cư được hình thành lâu đời, phát triển dọc theo kênh Tẻ, các tuyến kênh rạch và hầu như bị san lấp trở thành ao tù.

Dự án thứ năm là rạch Cầu Dừa, sẽ thu hồi nhà đất của 160 trường hợp để xây dựng bờ kè và công viên cây xanh, chỉnh trang đô thị dọc rạch Cầu Dừa, nối từ hồ điều tiết ra kênh Bến Nghé, kết hợp trạm bơm để điều tiết nước mưa, kiểm soát thủy triều và bảo vệ môi trường nước.

Mục tiêu dự án để phòng tránh và giảm ngập cho 120 ha khu công viên hồ Khánh Hội và vùng lân cận thuộc quận 4. Ngoài mục tiêu cải thiện môi trường, cảnh quan đô thị dọc bờ kênh, dự án chỉnh trang rạch Cầu Dừa sẽ kết hợp với dự án Khu công viên hồ Khánh Hội giúp phát huy hiệu quả khai thác của khu công viên hồ Khánh Hội, tạo ra hệ thống cơ sở hạ tầng hoàn chỉnh phục vụ nhu cầu sinh hoạt văn hóa, vui chơi, giải trí và cải tạo môi trường sống của người dân đang sống trong địa bàn quận 4.

Dự án cuối cùng là tuyến rạch Bần Đôn đi qua địa bàn của 3 phường Tân Quy, Bình Thuận, Tân Thuận Tây (quận 7), cói quy mô tổng diện tích mặt nước khoảng 19 ha, tổng chiều dài khoảng 3 km. Vị trí khu đất được hình thành trên nền đất thấp, thuộc khu dân cư phường Tân Quy, Bình Thuận, Tân Thuận Tây, là khu dân cư được hình thành lâu đời dọc hai bên bờ rạch.

Dự kiến rạch Bần Đôn được triển khai nhằm mục tiêu cải tạo, nạo vét, xây dựng kè bờ thành hồ cảnh quan kết hợp hồ điều tiết, hình thành khu công viên cây xanh, thể dục thể thao, thương mại dịch vụ, các hoạt động liên quan đến nước, hoạt động cộng đồng và các tiện ích công cộng khác... Số hộ bị ảnh hưởng khoảng 576 căn, tổng mức bồi thường giải phóng mặt bằng dự kiến khoảng 864 tỷ đồng.

"Áp dụng giải pháp này, chính quyền Thành phố không phải trả tiền cho phần đất xây dựng hạ tầng hoặc bồi thường tái định cư cho người dân trên diện rộng, cũng như không phải lo về tiến độ dự án sẽ chậm và ngân sách Thành phố cũng không còn là vấn đề lớn", ông Liêm nói.