Giống như nhiều quốc gia có thu nhập thấp và trung bình, Việt Nam phải chịu áp lực tạo ra đủ năng lượng để cung cấp cho các ngành công nghiệp, đồng thời giữ cho nền kinh tế xanh nhất có thể.

Việt Nam, với dân số gần 100 triệu dân và tổng sản phẩm quốc nội tăng trưởng 7% vào năm 2019, có mức tiêu thụ năng lượng đã tăng hơn gấp đôi kể từ năm 2010 mặc dù người Việt Nam sử dụng điện trung bình bằng một nửa so với quốc gia láng giềng Trung Quốc.

Tuy nhiên, những nỗ lực của các quốc gia công nghiệp phát triển nhỏ hơn vẫn có thể tạo ra sự khác biệt lớn trong cuộc chiến chống biến đổi khí hậu. Steve Liberatore, người đứng đầu chiến lược thu nhập cố định của ESG tại Nuveen, một nhà quản lý tài sản, giải thích: “Việc thêm một dự án tái tạo vào lưới điện của một nước đang phát triển có xu hướng bù đắp hoặc thay thế tỷ lệ nhiên liệu hóa thạch cao hơn so với ở một nước phát triển”.

Báo cáo Khoảng cách Phát thải của Liên hợp quốc năm 2020 cho biết, thành công trong việc quản lý quá trình chuyển đổi sang năng lượng xanh có thể dẫn đến việc các nước đang phát triển có bước nhảy vọt vượt ra ngoài các công nghệ sử dụng nhiều carbon vốn làm nền tảng cho các quốc gia giàu có hơn.

Trong trường hợp của Việt Nam, vùng biển ngoài khơi bờ biển phía nam là nơi lý tưởng để đặt các tuabin gió ngoài khơi, vốn rất quan trọng đối với kế hoạch của quốc gia nhằm tăng tỷ trọng điện từ gió và mặt trời từ 10% vào năm 2019 lên 42% hòa lưới điện quốc gia vào năm 2045.

Thu Vũ, một nhà phân tích tài chính năng lượng tại Viện Kinh tế Năng lượng và Phân tích Tài chính, một tổ chức nghiên cứu ở Ohio, cho biết Việt Nam không có bất kỳ dự án điện mặt trời quy mô nào cho đến năm 2018 và rất ít điện gió.

Tuy nhiên, phiên bản dự thảo của PDP8 - kế hoạch phát triển điện lực quốc gia của Việt Nam, đã đánh giá thấp tốc độ chuyển đổi năng lượng, bà Vũ nói. Theo dữ liệu từ Irena, một tổ chức năng lượng tái tạo liên chính phủ, sản lượng từ năng lượng mặt trời và gió của Việt Nam lần lượt tăng 237% và 60% vào năm 2020, nâng tỷ trọng của các nguồn này lên một phần tư, đi trước gần một thập kỷ so với kế hoạch.

Cơ quan Năng lượng Đan Mạch, cơ quan tư vấn cho chính phủ Việt Nam, cho biết, mặc dù hầu hết các dự án điện gió hiện có đều nằm trên đất liền, nhưng hạn chế về đất đai có sẵn có nghĩa là phần lớn lợi nhuận từ điện gió của Việt Nam sẽ đến từ các trang trại gió ngoài khơi.

Bờ biển phía nam của Việt Nam không thiếu gió. Với tốc độ trung bình hơn 10 mét một giây, vùng lãnh hải của Việt Nam nằm trong top 10% những nơi có gió nhất trên hành tinh.

Adrian Dempsey, Giám đốc tài chính khu vực Châu Á - Thái Bình Dương của Mainstream Renewable Power, một công ty năng lượng Ireland có hoạt động tại Việt Nam, cho biết: “Nhiều quốc gia khác trong khu vực cũng có tốc độ gió tốt nhưng chúng bị hạn chế bởi biển sâu”.

Vùng biển ngoài khơi các tỉnh Bình Thuận và Sóc Trăng - nơi các nhà phát triển bao gồm Mainstream có kế hoạch xây dựng các trang trại điện gió trị giá hàng tỷ đô la ngoài khơi - cũng tương đối nông, với độ sâu từ 20 mét đến 50 mét.

Theo Ngân hàng Thế giới, việc phát triển các tài sản hàng hải của Việt Nam có thể sản xuất 475GW điện mỗi năm - gấp khoảng 20 lần tổng công suất tiềm năng của quốc gia về điện gió trên đất liền. Tuy nhiên, mặc dù có tiềm năng cung cấp nhu cầu năng lượng của Việt Nam, một số dự án nước ngoài quy mô lớn đã được thêm vào trong Kế hoạch PDP8 được đề xuất - chủ yếu là do sự phức tạp về quy định và rủi ro đầu tư.

Bà Vũ nói: “Mục tiêu năm 2030 đối với gió ngoài khơi được giới hạn ở mức 2GW-3GW, điều này phản ánh sự cân nhắc của chính phủ”, và lưu ý rằng chi phí của các đơn vị ngoài khơi cao hơn so với gió trên bờ hoặc gần bờ.

Ian Hatton, Chủ tịch Enterprize Energy, một công ty năng lượng tái tạo của Anh, cho biết để giảm chi phí, Việt Nam phải cải thiện cơ sở hạ tầng của mình. Việt Nam có thể làm điều này bằng cách liên kết tích điện với các thành phố phía bắc, xây dựng các trạm biến áp và đặt dây cáp dọc theo đáy biển để sản xuất ngoài khơi hoặc tìm các giải pháp thay thế. Enterprize đang thử nghiệm chuyển đổi năng lượng gió và nước biển thành hydro.

Tuy nhiên, ngành công nghiệp năng lượng tái tạo của Việt Nam cũng là nạn nhân của sự thành công. Vào năm 2019, chính phủ khuyến khích áp dụng thuế quan đã dẫn đến việc bổ sung 4,46GW từ 82 nhà máy năng lượng mặt trời - cung vượt quá cầu buộc các nhà máy phải cắt giảm sản lượng.

Đó là một ví dụ về tình thế tiến thoái lưỡng nan mà các quốc gia có thu nhập thấp và trung bình như Việt Nam phải đối mặt: nếu sản xuất đủ năng lượng để đáp ứng nhu cầu mà không cải thiện cơ sở hạ tầng truyền tải, công suất bổ sung có thể bị lãng phí.

Theo Chính phủ Việt Nam, việc nâng cấp cơ sở hạ tầng và bổ sung công suất phát điện sẽ cần đầu tư 128,3 tỷ USD trong thập kỷ tới, bao gồm cả nguồn vốn từ nước ngoài. Nhưng William Gaillard, Phó chủ tịch của nhà sản xuất tuabin gió Vestas, tin rằng Việt Nam đã “chỉ ra một con đường cho những người khác đi theo”. Ông nói: “Sự kết hợp giữa biểu giá nhập khẩu hấp dẫn với các mục tiêu lắp đặt đầy tham vọng và quy trình cấp phép minh bạch đã là một yếu tố quan trọng trong việc mở khóa thị trường này”.