(NoithatXHome.vn) Nếu từng có dịp đi từ Đèo Ngang vào đến Phan Thiết, chắc hẳn bạn sẽ bị ấn tượng bởi những ngôi tháp Champa phía trên mở rộng và thon vút như hình bông hoa nằm rải rác dọc dài miền đất này.

Những tòa tháp cổ kính này cũng chính là đề tài nghiên cứu của rất nhiều nhà khoa học từ xưa đến nay.

Hãy cùng Portfolio tìm hiểu về đặc điểm kiến trúc đền tháp này nhé!

1. Phân biệt đặc điểm kiến trúc đền tháp Champa ở Việt Nam

Theo các nhà khoa học, dọc miền Trung nước ta có đến trên 50 tòa đền tháp Champa, những ngôi tháp “trẻ” nhất cũng có tuổi đời 5 đến 6 trăm năm, có ngôi tháp tới cả nghìn năm tuổi.

Đây là sản phẩm kiến trúc tôn giáo tín ngưỡng của dân tộc Chàm (còn gọi là dân tộc Chăm, sinh sống ở miền Nam Trung Bộ Việt Nam ngày nay, mang đặc trưng của kiến trúc Ấn Độ giáo.

Nếu như đền Ăng-ko Vát, Bay-on… ở Campuachia hay các đền thờ thần khác ở Indonesia, ở Ấn Độ thường được làm bằng đá thì tháp Chăm lại được làm bằng gạch nung màu đỏ sẫm lấy từ đất địa phương, qua thời gian đến nay vẫn đỏ tươi như mới, trên mặt tường ngoài có chạm khắc, đẽo gọt hình hoa lá, chim muông, vũ nữ, thần thánh một cách công phu, tỷ mỉ.

2. Kỹ thuật xây gạch mộc: Đặc điểm kiến trúc đền tháp Champa ở Việt Nam

Kết quả nghiên cứu lịch sử và khảo cổ học cho rằng, tháp Champa của người Việt thường được xây dựng bằng gạch mộc chưa nung (gạch chưa qua đốt lửa, phơi qua vài ngày để gạch se lại, có lượng cát chiếm khoảng 10% do đặc thù nguồn đất ở địa phương), nhúng nước rồi xát và ép để viên này dính sát với viên kia, chồng lên và so le mí với nhau để tạo thành một tổng thể đất sét đồng chất (thông thường chúng ta hay dùng hồ/vữa), sau đó để phơi khô và cho nung cả khối.

Và cách xây và nung tháp của người Chiêm Thành thì bắt buộc phải “xây từ dưới lên trên và nung từ trên xuống dưới” nhằm tránh cho tháp khỏi bị đổ vì xây bằng gạch mộc.

• Tìm hiểu kiến trúc nhà vườn truyền thống – văn hóa nông thôn Việt Nam
• Tìm hiểu kiến trúc nhà vườn truyền thống – văn hóa nông thôn Việt Nam
• Khám phá kiến trúc cung đình triều Nguyễn qua di tích kinh thành Huế

Nói về kỹ thuật xây dựng này, ông Ngô Văn Doanh – Viện Nghiên cứu Đông Nam Á, ủy viên Hội đồng Di sản Văn hóa Quốc gia – cho rằng người Trung Quốc xưa cũng phải gọi người Chăm Pa là “bậc thầy của nghệ thuật xây gạch”: “Cũng là công trình kiến trúc bằng gạch thì tuổi thọ kéo dài nhiều lắm 1 thế kỷ.

Các đền tháp Chăm Pa hiện còn bây giờ đều có tuổi 7, 8 trăm năm, thậm chí hơn 1 nghìn tuổi. Chúng ta nhìn vào các đền tháp, thấy rõ ràng người ta xây bằng gạch, nhưng chúng ta cảm thấy hình như giữa các viên gạch không có mạch, lấy dao tích vào cũng không lạch được vào mạch xây.

Trên các tường gạch ấy, người ta chạm những hoa văn, hình người rất tinh tế. Kỹ thuật xây gạch liền sát như thế, chạm trên gạch, chắc chỉ có Chăm Pa mới có, khu vực Đông Nam Á không có, thậm chí trên thế giới không có”

3. Đặc điểm kiến trúc đền tháp Champa ở Việt Nam về mặt bố cục

Một trong những đặc điểm kiến trúc đền tháp Champa ở Việt Nam đó chính là mặt bằng tháp đa số là hình vuông.

Vì diện tích xây dựng mỗi tòa tháp khá nhỏ nên không gian bên trong mỗi ngôi khá chật hẹp, thường có cửa duy nhất mở về hướng Đông là hướng Mặt Trời mọc.

Giải thích về điều này, các nhà nghiên cứu cho rằng: Người cổ xưa ở đây quan niệm thế giới có hình vuông, xung quanh là núi và đại dương bao bọc, chính giữa là một trục xuyên đến mặt trời. Vì thế, đặc điểm kiến trúc các ngôi đền tháp ở đây đều mô phỏng theo quan niệm đó.

Về bố cục tổng thể, một nhóm đền tháp Chăm Pa thường được bố cục theo một đường trục chạy giữa với hướng chính của các công trình thường mở ở phía Đông – hướng mặt trời mọc cũng được quan niệm là hướng của thần thánh, của sự sinh sôi, nảy nở.

Về đại thể, đặc điểm kiến trúc đền tháp Champa ở Việt Nam có thể chia thành hai dạng:

Loại bố cục có một tháp trung tâm (tức là 1 Kalan): Tháp trung tâm là nơi thờ thần chủ Siva. Điều này cũng một phần phản ánh bối cảnh tôn giáo lúc bấy giờ, cho thấy lúc này người Chăm đã lựa chọn song quốc giáo cho riêng mình là Siva giáo.

Tiêu biểu cho loại bố cục này là một loạt nhóm đền tháp trong khu thánh địa Mỹ Sơn (Quảng Nam), Po Nagar (Khánh Hoà), Poklong Garai (Ninh Thuận), …

Trong đó, tháp Yang Prong (Easup – Đắk Lắk) lại thờ thần Siva dưới dạng Mukhalinga, nhưng tháp bà Po Nagar thờ bà mẹ xứ sở, Quốc mẫu của người Chăm dưới sự ảnh hưởng của Siva giáo cho thấy sự dung hội giữa tín ngưỡng bản địa với Ấn Độ giáo, thể hiện mối quan hệ gần gũi giữa tộc người Chăm với những bộ lạc sống trên cao nguyên phía Tây…

Loại bố cục bộ ba song hành (kiến trúc có 3 Kalan).

Đặc điểm kiến trúc đền tháp Champa ở Việt Nam theo dạng này có phần kiến trúc chủ thể gồm ba ngôi đền tháp đứng song hành theo trục Bắc – Nam, cùng quay mặt về hướng Đông, được gọi là những Kalan Nam, Kalan giữa hay Kalan Bắc, tùy theo vị trí đứng. Mỗi một ngôi đền tháp lại tương ứng với ba vị thần được thờ là: Brahma, Siva và Visnu.

Như vậy, trong những buổi đầu tiếp xúc với Ấn Độ giáo, cộng đồng người Chăm Pa tôn sùng cả ba vị thần này.

Tuy nhiên, tháp thờ Siva (Kalan giữa) thường có kích thước lớn hơn hai tháp kia, một phần chứng tỏ trong đời sống người Chăm khi đó cũng đã manh nha xuất hiện việc lựa chọn vị thần chủ Siva cho mình.

Tiêu biểu cho loại bố cục này là những quần thể tháp Khương Mỹ, Chiên Đàn (Quảng Nam), Hưng Thạnh, Dương Long (Bình Định), Hoà Lai (Ninh Thuận…)

Trong các bài viết sau, chúng chúng tôi sẽ tiếp tục giới thiệu tới Quý độc giả những kiến trúc độc đáo của các đồng bào dân tộc thiểu số Việt Nam. Đừng quên theo dõi gotrangtri.vn và đặt yêu cầu tư vấn thiết kế nội thất bạn nhé!

[Nguồn: Tổng hợp]