Trả lời phỏng vấn ĐTCK, TS. Phạm Gia Yên, Chánh thanh tra Bộ Xây dựng khẳng định: “Quy định này không phải để khuyến khích hành vi vi phạm trật tự xây dựng, mà nhằm khắc phục những tồn tại lâu nay không xử lý được, đồng thời rất thực tế và hiệu quả trong ngăn ngừa vi phạm mới”.

Từ thực tế làm thanh tra xây dựng trong nhiều năm qua, ông lý giải vì sao Chính phủ phải ban hành quy định xử lý vi phạm như trên?

Trong những hành vi vi phạm như xây dựng sai phép, sai thiết kế được duyệt, sai quy hoạch chi tiết đô thị được duyệt, sai thiết kế đô thị được duyệt theo quy định tại Nghị định số 23/2009/NĐ-CP trước đây thì phải bị dỡ bỏ công trình vi phạm.

Tuy nhiên, thực tế một số năm gần đây cho thấy, hầu hết các đô thị đều thiếu quy hoạch chi tiết tỷ lệ 1/500, thiếu thiết kế đô thị, do vậy, việc cấp phép xây dựng chủ yếu dựa vào chủ quan của một cơ quan hoặc cá nhân có thẩm quyền cấp phép.

Vì vậy, hàng nghìn công trình xây dựng sai phép tồn tại từ nhiều năm nay không xử lý được, chủ yếu ở các đô thị lớn như Hà Nội, TP. HCM. Lý do không xử lý được là do thiếu quy hoạch chi tiết, đây là cơ sở pháp lý gốc để cấp phép xây dựng.

Mặt khác, xuất phát từ công tác quản lý xây dựng theo quy hoạch của các địa phương còn lỏng lẻo, thậm chí nhiều công trình còn được chính quyền cơ sở “bao che” cho việc xây dựng trái phép. Việc phá dỡ công trình vi phạm trong trường hợp này rất khó khăn và gây lãng phí tiền cũng như tài sản của người dân.

Vậy những công trình xây dựng sai phạm ở mức độ nào sẽ bị xử lý theo quy định này và cách tính mức xử phạt ra sao?

Để khắc phục tình trạng này, Nghị định 121/2013/NĐ-CP quy định những hành vi vi phạm trên mà không vi phạm chỉ giới xây dựng, không gây ảnh hưởng các công trình lân cận, không có tranh chấp, xây dựng trên đất thuộc quyền sử dụng hợp pháp thì ngoài việc bị xử phạt vi phạm hành chính, còn bị buộc nộp lại số lợi bất hợp pháp có được bằng 40% giá trị phần xây dựng sai phép, không phép đối với công trình là nhà ở riêng lẻ và bằng 50% giá trị phần xây dựng sai phép, không phép, sai thiết kế được phê duyệt hoặc sai quy hoạch xây dựng hay thiết kế đô thị được duyệt đối với công trình thuộc dự án đầu tư xây dựng. Sau khi chủ đầu tư hoàn thành việc nộp phạt thì cơ quan có thẩm quyền cấp giấy phép xây dựng hoặc điều chỉnh giấy phép xây dựng.

Theo ông, cụ thể những sai phạm thường xảy ra trên thực tế nhiều nhất là hành vi nào và cách áp dụng xử phạt ra sao, liệu có hiệu quả răn đe hay không?

Trên thực tế, nhiều dự án đầu tư xây dựng công trình có quy mô lớn đa phần sai quy hoạch chi tiết tỷ lệ 1/500 được duyệt ban đầu.

Sai phạm chủ yếu là nâng thêm tầng, tăng diện tích đất xây dựng kinh doanh, thu hẹp diện tích xây dựng công trình hạ tầng xã hội như trường học, công viên, cây xanh…Những sai phạm này khó có thể phá dỡ và trên thực tế rất hiếm dự án bị phá dỡ. Như vậy, duy nhất chủ đầu tư được hưởng lợi, trong khi người dân tại đó và công trình lân cận phải chịu những thiệt hại về điều kiện sống.

Quy định tại Nghị định 121/2013/NĐ-CP buộc nộp lại 50% giá trị phần sai phép, sai thiết kế, quy hoạch được duyệt… nhằm khắc phục những thiệt hại do hành vi vi phạm gây ra.

Nếu trước đây, biện pháp này được đề ra thì chắc chắn sẽ không có dự án nào dám tự nâng tầng để phục vụ mục đích kinh doanh.

Quy định này đối với xử lý nhà ở của dân thì sao?

Đối với việc xây dựng nhà ở riêng lẻ của người dân, với quy định trên là hoàn toàn phù hợp tình hình thực tế trong điều kiện các đô thị còn thiếu quy hoạch chi tiết. Điều này cũng tạo điều kiện cho việc xử lý các công trình có vi phạm còn tồn tại và đảm bảo quyền lợi chính đáng cho người dân có yêu cầu được cấp các loại giấy tờ về sở hữu nhà ở.

Lâu nay mức xử phạt được cho là không đủ sức răn đe. Vậy ông có thể cho biết mức phạt tại nghị định mới ra sao?

So với Nghị định 23/2009/NĐ-CP, Nghị định 121/2013/NĐ-CP có mức phạt cao hơn đối với một số hành vi.

Cụ thể, trong lĩnh hoạt động xây dựng, mức phạt tối đa được nâng lên từ 500 triệu đồng lên 1 tỷ đồng. Nâng mức phạt từ 150 triệu đồng lên 300 triệu đồng đối với các lĩnh vực: Kinh doanh bất động sản, vật liệu xây dựng, quản lý hạ tầng kỹ thuật, quản lý phát triển nhà và công sở. Đây là mức phạt tối đa đối với tổ chức.

Đối với cá nhân, mức phạt bằng 50% mức phạt với tổ chức.

Ngoài ra, một số hành vi vi phạm có mức phạt cao hơn mức phạt quy định tại Nghị định số 23/2009/NĐ-CP, đặc biệt đối với các giai đoạn của hoạt động xây dựng, nhằm nâng cao tính răn đe, ngăn ngừa vi phạm, nâng cao trách nhiệm của các chủ thể về đảm bảo chất lượng công trình xây dựng ngay từ giai đoạn đầu từ khâu khảo sát xây dựng.

Chẳng hạn, trước đây quy định phạt từ 10 triệu đồng đến 20 triệu đồng đối với hành vi không phê duyệt nhiệm vụ khảo sát xây dựng, phương án kỹ thuật khảo sát xây dựng hoặc phương án bổ sung nhiệm vụ khảo sát xây dựng trước khi nhà thầu thực hiện khảo sát xây dựng, thì Nghị định số 121/2013/NĐ-CP quy định hành vi tương tự nhưng mức phạt cao hơn, từ 30 triệu đến 40 triệu đồng.