Theo quy định trước đây, các nhà đầu tư chứng khoán khi nhận cổ tức bằng tiền sẽ bị đánh thuế thu nhập cá nhân 5%. Đối với cổ tức bằng cổ phiếu, tuy chọn hình thức đóng thuế mà nhà đầu tư phải đóng thuế 0,1% giá trị cổ phiếu bán ra như cổ phiếu thông thường hoặc thuế thu nhập khi có lợi nhuận. Trong khi đó theo Nghị định số 126 mới được ban hành cá nhân buộc phải đóng 5%/mệnh giá cổ phiếu hoặc giá thị trường nếu giá cổ phiếu nhỏ hơn 10.000 đồng/cổ phiếu khi bán ra. Theo các chuyên gia thì đây là một quy định chưa hợp lý và đang gây ra sự lúng túng cho các bên thực hiện?

Điều 7 Nghị định 126/2020 quy định: “Tổ chức khai thuế thay và nộp thuế thay cho cá nhân nhận cổ tức bằng chứng khoán; cá nhân là cổ đông hiện hữu nhận thưởng bằng chứng khoán; cá nhân được ghi nhận phần vốn tăng thêm do lợi tức ghi tăng vốn; cá nhân góp vốn bằng bất động sản, phần vốn góp, chứng khoán. Thời điểm khai thuế thay và nộp thuế thay được thực hiện khi cá nhân phát sinh chuyển nhượng chứng khoán cùng loại, chuyển nhượng vốn, rút vốn.”

Trước nghị định 126/2020 có 3 văn bản quy định về việc đóng thuế cổ tức do Bộ Tài chính ban hành, đó là Thông tư số 111/2013/TT-BTC hướng dẫn thực hiện Luật Thuế thu nhập cá nhân, Luật sửa đổi bổ sung một số điều của Luật Thuế thu nhập cá nhân, Thông tư số 156/2013/TT-BTC hướng dẫn thi hành một số điều của Luật quản lý thuế, Thông tư số 92/2015/TT-BTC hướng dẫn thực hiện thuế giá trị gia tăng và thuế thu nhập cá nhân đối với cá nhân cư trú có hoạt động kinh doanh.

Về bản chất, khi doanh nghiệp chia cổ tức bằng cổ phiếu hay chia thưởng cổ phiếu thì đây là hình thức chia tách, pha loãng vốn chủ sở hữu. Quy mô vốn, tài sản của doanh nghiệp không thay đổi. Nhà đầu tư nhận được nhiều cổ phiếu hơn nhưng thị giá trên thị trường của doanh nghiệp cũng điều chỉnh một cách tương ứng làm cho giá trị thị trường của doanh nghiệp và giá trị thị trường cổ phần mà từng nhà đầu tư đang nắm giữ không tăng lên.

Như vậy, trả cổ tức bằng cổ phiếu hay cổ phiếu thưởng không phát sinh thu nhập từ vốn đầu tư. Như vậy, không có bất kỳ một lý do nào để đánh thuê nhà đầu tư khi nhận thêm cổ tức bằng cổ phiếu. Do đó, khi bị đánh thuế thêm 5% giá trị cổ phiếu là cổ tức vào thời điểm chuyển nhượng sẽ làm cho giá trị của công ty suy giảm.

Hơn nữa, hiện nay các căn cứ để đơn vị khấu trừ thực hiện trách nhiệm tính toán, kê khai và khấu trừ chưa rõ ràng. Nghị định 126 nêu tại Điểm d, Điều 5, “cá nhân là cổ đông hiện hữu nhận thưởng bằng chứng khoán”, nhưng Luật và Thông tư hướng dẫn về thuế thu nhập cá nhân hiện hành chưa có nội dung hướng dẫn cụ thể về định nghĩa, căn cứ tính thuế đối với chứng khoán được hình thành từ nguồn “cổ đông hiện hữu nhận thưởng bằng chứng khoán”.

Quy định chưa rõ ràng và còn nhiều sự bất cập này gây không ít băn khoăn, ảnh hưởng đến tâm lý của các nhà đầu tư, Công ty chứng khoán và các bên liên quan khi nghị định này có hiệu lực.