Dự án Đường cao tốc Bến Lức - Long Thành buộc phải giãn tiến độ từ giữa năm 2019. Ảnh: A.M

Tắc dài dòng vốn

Sự sốt ruột là điều có thể nhận thấy trong Công văn số 1259/VPCP-CN vừa được Văn phòng Chính phủ gửi các bộ Giao thông - Vận tải (GTVT), Tài chính, Kế hoạch và Đầu tư cùng Ủy ban Quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp (CMSC) liên quan đến việc tháo gỡ các vướng mắc tại Dự án Đường cao tốc Bến Lức - Long Thành do Tổng công ty Đầu tư phát triển đường cao tốc Việt Nam (VEC) làm chủ đầu tư.

Tại Công văn số 1259, Văn phòng Chính phủ đề nghị Bộ Kế hoạch và Đầu tư khẩn trương phối hợp với CMSC để hoàn thiện Dự thảo Báo cáo Bộ Chính trị để báo cáo Thủ tướng Chính phủ về chủ trương chuyển đổi vốn vay về cho vay lại thành cấp phát ngân sách nhà nước cho 5 dự án đường cao tốc do VEC làm chủ đầu tư gồm: Bến Lức - Long Thành, Đà Nẵng - Quảng Ngãi, TP.HCM - Long Thành - Dầu Giây, Nội Bài - Lào Cai, Cầu Giẽ - Ninh Bình.

Bên cạnh đó, CMSC, Bộ Tài chính, Bộ GTVT căn cứ chức năng và nhiệm vụ được giao, khẩn trương thẩm định lại phương án tài chính, phương án trả nợ của các khoản vay Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) để báo cáo Thủ tướng chủ trương sử dụng vốn dư của Hiệp định vay ADB lần 2, số 3391- VIE cho các gói thầu đoạn tuyến phía Đông để thi công hoàn thành đoạn tuyến phía Tây của Dự án.

Văn phòng Chính phủ cũng đề nghị các cơ quan nghiêm túc thực hiện ý kiến chỉ đạo của Phó thủ tướng Phạm Bình Minh về việc bố trí nguồn vốn để thanh toán ngay khối lượng đã thực hiện cho các nhà thầu Nhật Bản (khoảng 15 triệu USD).

Trước đó, tháng 2/2021, Bộ GTVT đã có Công văn số 1016/BGTVT báo cáo Thủ tướng Chính phủ tình hình thực hiện, các vướng mắc trong Dự án Đường cao tốc Bến Lức - Long Thành. Đây là văn bản có nội dung tương tự thứ 3 chỉ trong vòng 6 tháng gần đây được Bộ GTVT gửi tới người đứng đầu Chính phủ, với hy vọng đẩy nhanh việc xử lý các vướng mắc liên quan đến nguồn vốn giúp sớm khởi động lại công trình hạ tầng trọng điểm tại khu vực phía Nam này.

Trong công văn trên, ông Lê Anh Tuấn, Thứ trưởng Bộ GTVT cho biết, việc bố trí vốn nước ngoài cho đoạn sử dụng vốn vay từ Cơ quan Hợp tác quốc tế Nhật Bản - JICA (gói J1, J3) và vốn đối ứng phục vụ công tác giải phóng mặt bằng vẫn chưa được giải quyết dứt điểm, dù các bên liên quan đã rất nỗ lực. Đây là những vấn đề mà để giải quyết căn cơ, cần phải thực hiện sớm việc tái cơ cấu nguồn vốn tại 5 dự án của VEC.

Bộ GTVT khẳng định, nội dung này đã được Chính phủ giao Bộ Kế hoạch và Đầu tư, CMSC chủ trì báo cáo Ban Cán sự Đảng Chính phủ để báo cáo Bộ Chính trị cho ý kiến về chủ trương, làm cơ sở trình Quốc hội xem xét điều chỉnh sửa đổi các văn bản liên quan trong kỳ họp Quốc hội sắp tới.

Lãnh đạo Bộ GTVT cho biết, các vấn đề trên đã tồn tại trong thời gian dài, chưa được giải quyết, dẫn đến ảnh hưởng tới nguồn vốn để tái khởi động thi công và tiềm ẩn nguy cơ gây thiệt hại lớn cho Nhà nước tại Dự án Đường cao tốc Bến Lức - Long Thành do các nhà thầu đang yêu cầu chủ đầu tư đền bù vì dừng thi công và chậm thanh toán, trong đó có nhiều nhà thầu nước ngoài là Nhật Bản và Hàn Quốc…

Để tháo gỡ các khó khăn, vướng mắc còn tồn tại của Dự án, Bộ GTVT đề nghị Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo các bộ, ngành liên quan, trong đó có CMSC - đơn vị chủ quản VEC cần khẩn trương hoàn thiện Dự thảo Đề án Tái cơ cấu nguồn vốn các dự án của VEC (lần 7) trình Ban Cán sự Đảng Chính phủ để báo cáo Bộ Chính trị về chủ trương chuyển đổi vốn vay về cho vay lại, bảo lãnh Chính phủ thành cấp phát ngân sách nhà nước, qua đó đảm bảo tính khả thi tài chính cho các dự án do VEC đầu tư.

Bộ GTVT cũng kiến nghị Thủ tướng chỉ đạo CMSC sớm có phương án giải quyết vướng mắc về vốn của Dự án Đường cao tốc Bến Lức - Long Thành. Đồng thời, giao CMSC khẩn trương chỉ đạo thực hiện thủ tục thẩm định phương án tài chính các dự án của VEC để có cơ sở xem xét đề xuất của VEC đối với việc thẩm định lại phương án tài chính, phương án trả nợ của Khoản vay ADB lần 2 (3391-VIE) trình Thủ tướng Chính phủ chấp thuận chủ trương sử dụng vốn để thi công hoàn thành đoạn tuyến phía Tây của Dự án.

“Trong giai đoạn trước mắt, cho phép VEC sử dụng các khoản nhàn rỗi chưa đến hạn trả nợ để thanh toán ngay khối lượng đã thực hiện cho các nhà thầu (khoảng 15 triệu USD), giảm thiểu thiệt hại trong trường hợp các nhà thầu khiếu kiện về việc chậm thanh toán và chi phí cho thời gian ngừng thi công. VEC chịu trách nhiệm trước pháp luật về cân đối dòng tiền, đảm bảo khả năng trả nợ các khoản vay theo quy định”, lãnh đạo Bộ GTVT đề nghị và cho biết, cần thanh toán ngay cho các nhà thầu, vì đây là điều kiện tiên quyết giúp VEC đàm phán, tái khởi động thi công Dự án.

Rủi ro chực chờ

Theo lãnh đạo Bộ GTVT, các nhà thầu Nhật Bản đang khiếu nại rất rát về việc không thanh toán cho khối lượng đã hoàn thành tại Dự án Đường cao tốc Bến Lức - Long Thành. Số tiền đền bù cho nhà thầu sẽ tăng tương ứng khoảng thời gian chậm thanh toán cho nhà thầu, gây thiệt hại lớn cho Nhà nước.

Được biết, Dự án Đường cao tốc Bến Lức - Long Thành có tổng chiều dài 57,8 km; đi qua tỉnh Long An (5,12 km), TP.HCM (27,43 km) và Đồng Nai (25,25 km). Tổng mức đầu tư Dự án là 31.320 tỷ đồng; sử dụng 3 nguồn vốn, gồm vốn vay ADB, JICA và vốn đối ứng; thời gian dự kiến hoàn thành ngày 31/12/2023.

Từ tháng 1/2019 đến nay, do chưa được bố trí kế hoạch vốn vì vướng quy định tại Nghị quyết số 71/2018/QH14 ngày 12/11/2018, trong đó quy định “chưa phân bổ nguồn vốn nước ngoài cho VEC” và việc gia hạn hiệp định vay cho các gói thầu sử dụng vốn ADB chậm trễ, nên Dự án buộc phải giãn tiến độ từ giữa năm 2019.

Cụ thể, đối với đoạn 1 (phía Tây) dài 21,1 km (gồm 5 gói thầu A1, A2-1, A2-2, A3 và A4), sử dụng vốn vay ADB (hình thức vay thông thường - OCR, Nhà nước vay ADB và cho VEC vay lại), hiện Hiệp định vay lần 1 số 2730-VIE cho các gói thầu này đã kết thúc ngày 30/6/2019. Các gói thầu đã dừng thi công từ tháng 6/2019, khối lượng thi công đạt 87,2%, chưa có vốn để tiếp tục thực hiện.

Đối với đoạn 2 dài 10,7 km (gồm 3 gói thầu J1, J2 và J3) sử dụng vốn vay ODA của JICA (hình thức vay ưu đãi - STEP, Chính phủ vay JICA và giao cho VEC quản lý), khối lượng thi công hiện đạt 84,6%. Các gói thầu này cũng đã dừng thi công từ năm 2019, chưa có vốn để tiếp tục thực hiện.

Tình hình “đóng băng” cũng từng diễn ra trong thời gian dài tại đoạn phía Đông dài 25,3 km (gồm 3 gói thầu A5, A6 và A7) sử dụng vốn vay ADB với Hiệp định vay lần 2 số 3391-VIE vừa được gia hạn vào cuối năm 2020 với thời gian kết thúc là ngày 31/12/2023. Khối lượng thi công đoạn tuyến này mới đạt 42,7%. Sau khi Dự án và Hiệp định vay được gia hạn, các nhà thầu đang triển khai thi công, nhưng tiến độ thực hiện còn chậm.

Ngoài bế tắc trong việc bố trí nguồn vốn, khiến Dự án bị đắp chiếu kéo dài, gây lãng phí lớn, Bộ GTVT - cấp quyết định đầu tư, chủ đầu tư VEC và các đơn vị thi công còn một nỗi lo lắng rất lớn khác liên quan đến công tác đảm bảo an ninh, an toàn.

Cụ thể, công trường thuộc Dự án Đường cao tốc Bến Lức - Long Thành trải dài hơn 57 km, sau gần 2 năm dừng thi công do không được bố trí vốn, nhiều đơn vị thi công đã rút bớt thiết bị, máy móc, chỉ bố trí một số lượng nhỏ lao động trông coi. Trong khi đó, trên tuyến có nhiều điểm phức tạp về đảm bảo an ninh, an toàn, có nguy cơ xảy ra các vụ tai nạn tương tự vụ tai nạn hàng hải liên quan đến cầu Phước Khánh thuộc Gói thầu J3 hôm 21/2.

Theo ông Trần Quang Tuyến, Phó tổng giám đốc Công ty Liên hợp xây dựng Vạn Cường, một trong những đơn vị thi công tại Dự án, mặc dù chủ đầu tư đã liên tục đôn đốc, kiểm tra, giám sát, nhưng việc đảm bảo an ninh, an toàn trên công trường vẫn rất khó khăn do không được thanh toán trong thời gian dài. “Tất cả các đơn vị thi công rất mong các cơ quan chức năng sớm bố trí vốn để hoàn thành dứt điểm công trình, giảm thiểu các rủi ro tương tự như vụ việc cầu Phước Khánh”, ông Tuyến đề xuất.