Ở các nước phát triển trước khi xây dựng khu công nghiệp, khu chế xuất người ta đã tính đến chuyện phát triển nhà ở cho công nhân trong khu vực đó với nhiều chính sách ưu đãi. Ảnh Bloomberg.

Các khu công nghiệp, khu chế xuất đã tạo ra nhiều việc làm mới giúp thu nhập của người lao động tăng lên cùng với sự phát triển các hoạt động kinh tế khác như tài chính, bảo hiểm, các dịch vụ cho khu công nghiệp, khu chế xuất. Đặc biệt là làm thay đổi nhanh chóng sự phát triển kinh tế - xã hội tại các tỉnh, thành phố có khu công nghiệp, khu chế xuất, đóng góp cho sự phát triển chung của cả nước.Tuy nhiên, quy hoạch phát triển khu công nghiệp chưa tính tới yêu cầu về chỗ ở cho công nhân. Hiện nay, vẫn chưa có cơ chế chính sách rõ ràng cho công tác xây dựng nhà ở cho công nhân tại các khu công nghiệp, khu chế xuất ở Việt Nam.

Trong khi đó, ở các nước phát triển trước khi xây dựng khu công nghiệp, khu chế xuất người ta đã tính đến chuyện phát triển nhà ở cho công nhân trong khu vực đó với nhiều chính sách ưu đãi. Đây là những kinh nghiệm mà Việt Nam nên xem xét để áp dụng.

Tại Dubai, chính phủ nước này đã xây dựng hẳn một thành phố lao động đầu tiên trên thế giới tại khu Base Metal với sức chứa 12.500 người. Thành phố gồm 14 toà nhà, là dự án đầu tiên trong số 07 dự án theo kế hoạch sẽ được xây dựng tại thành phố công nghiệp Dubai với chi phí lên tới 1.6 tỷ Dh (Dirham, đơn vị tiền tệ của các nước tiểu vương quốc Ả Rập (UAE), bằng 0.272294 USD, khoảng 4.356 tỷ đồng Việt Nam). Việc hoàn thành thành phố lao động đầu tiên chỉ là một phần trong kế hoạch tổng thể nhằm giúp thành phố công nghiệp Dubai có thể tạo được chỗ ở cho nguồn lao động với mức giá chấp nhận được và có thể tự trang trải được. 06 dự án còn lại cũng đã được xây dựng hoàn thành trong năm 2007 và quý 1 năm 2008.

Thành phố công nghiệp Dubai có diện tích gần 560 triệu feet vuông. Đây là khu vực công nghiệp bao gồm sáu cụm công nghiệp thực phẩm và đồ uống, kim loại cơ bản, khoáng phẩm, hoá chất, trang thiết bị và phụ tùng giao thông, máy móc và thiết bị cơ khí. Chương trình nhà ở trong thành phố công nghiệp này được xây dựng theo phong cách đa mục đích với bản sắc riêng và tiên tiến. Một mặt tạo cho công nhân khả năng tiếp cận các khu sản xuất một cách dễ dàng, mặt khác giúp cải thiện điều kiện sinh hoạt của công nhân trong một thành phố công nghiệp toàn diện thuộc loại hàng đầu trong khu vực.

Nhà ở của công nhân trong thành phố công nghiệp được trang bị các thiết bị tiên tiến, bao gồm một phòng bếp được thiết kế riêng, một quán ăn tự phục vụ (cafeteria), một phòng giặt đồ, phòng ngủ có điều hoà nhiệt độ, sân chơi dành cho bóng rổ, bóng đá. Các dịch vụ khác như cửa hàng ăn uống, cửa hàng tạp hoá, ngân hàng, trung tâm y tế, rạp hát và các dịch vụ bán lẻ khác cũng sẽ được đưa vào hoạt động nhằm đáp ứng các nhu cầu sinh hoạt thường ngày của công nhân.

Khi hoàn thành dự án, các thành phố lao động sẽ có tổng diện tích 14 triệu feet vuông, với 87.500 giường. Thiết kế và quy hoạch của tất cả các thành phố lao động này là tuân thủ theo các quy định mới nhất của thành phố công nghiệp Dubai, và dưới sự giám sát của Maqayees, trung tâm tiêu chuẩn công nghiệp Dubai.

Malaysia thì có chương trình Selangor Bang, hay còn gọi là “Nhà ở cho các cặp uyên ương”. Chương trình này được chính quyền bang Selangor (Malaysia) bắt đầu để phát triển nhà ở mới cho công nhân của bang.

Nhà xây dựng theo chương trình này sẽ được tập trung tại các khu vực phụ cận khu công nghiệp. Theo tuyên bố của Ban thư ký báo chí tại văn phòng Menteri Besar, chương trình nhà ở cho các cặp uyên ương nhằm đảm bảo rằng công nhân sẽ không phải rời đi nơi khác khi lập gia đình. Điều này sẽ góp phần làm giảm mức biến động lao động tại các nhà máy, các khu công nghiệp… từ đó tạo ra sức hút cho các nhà đầu tư. Hai trong số những địa điểm được xác định thích hợp cho chương trình nhà ở cho các cặp uyên ương này là Batu 7 và Si jang kang, nằm gần khu trung tâm Halal và Deng kil tại Sepang.

Tất cả các công dân dưới 45 tuổi tại Selangor đều được dành cho các căn hộ này. Đó là các căn hộ liền kề nhau, mỗi căn trị giá 35.000 ringit, gồm ba phòng. Để tối ưu hoá sử dụng tiện ích mặt bằng, chương trình sẽ tổ chức xây dựng các cụm căn hộ, theo tỉ lệ 20 đến 25 đơn nguyên trên mỗi acre (mẫu Anh tức là bằng khoảng 0,4 hecta) so với mức 15 đơn nguyên trên một acre đang áp dụng trong các dự án nhà hiện tại.

Tuyên bố của Ban thư ký báo chí cũng cho biết, mặc dù thiết kế căn hộ là khá tiết kiệm nhưng điều đó sẽ không làm ảnh hưởng tới tính an toàn cũng như khả năng đáp ứng đầy đủ các cơ sở hạ tầng. Để đảm bảo tính tiện dụng cho người sử dụng căn hộ thì các tiện ích công cộng đi kèm như thùng rác, sân chơi cho trẻ em, nhà cộng đồng sẽ được bố trí tại những vị trí trung tâm của khuôn viên để mỗi hộ gia đình có thể dễ dàng tiếp cận, sinh hoạt.

Để đảm bảo cho thiết kế khu nhà được tuân thủ theo quy chuẩn, sẽ có một khoảng không gian riêng khoảng 20 foot (đơn vị đo lường Anh, bằng 0.3048 mét) giữa các đơn nguyên, và các khoảng không gian này sẽ không được dùng để đỗ xe hay cơi nới… Một khu vực đỗ xe trung tâm sẽ được bố trí cho người sử dụng. Nhà ở theo chương trình này cũng sẽ có “lá phổi xanh” dưới hình thức cây xanh có bóng mát trồng dọc theo các trục đường chính và các khu vui chơi.

Tại một số quốc gia khác, vấn đề nhà ở cho công nhân được đặt chung trong vấn đề nhà ở cho người lao động có thu nhập thấp. Chẳng hạn như Mỹ, Bộ Xây dựng nhà ở và phát triển đô thị Mỹ được giao quản lý tiền hỗ trợ nhà để đảm bảo quyền lợi cho các hộ gia đình có thu nhập thấp hoặc những người nghèo. Dưới sự bảo đảm của nhà nước, lãi suất tín dụng giảm và được duy trì ở một mức nhất định phù hợp với khả năng của người đi vay. Nhiều chương trình cấp vốn trực tiếp đã được triển khai, như cấp tạm ứng, cấp tín dụng ưu đãi cho việc tạo lập mới và cải tạo nhà ở; hỗ trợ hoặc bảo lãnh thanh toán tiền thuê nhà ở. Ngoài ra, chính phủ Mỹ cũng đặc biệt quan tâm đến hình thức phát triển nhà ở cho thuê giá thấp.