Chỉ khoảng 20% công nhân lao động có chỗ ở ổn định

Với 260 khu công nghiệp (KCN) đã được thành lập trên cả nước, đến nay, đã thu hút khoảng 1,6 triệu lao động trực tiếp vào làm việc. Đó là chưa kể hàng triệu công nhân, lao động tại các xí nghiệp, cơ sở sản xuất quy mô lớn thuộc các cụm công nghiệp hoặc độc lập. Với một lực lượng lớn như vậy, song đời sống, đặc biệt là nơi ở của người lao động còn rất khó khăn. Theo đánh giá của Bộ Xây dựng, hiện nay tại các khu công nghiệp mới có khoảng 20% tổng số công nhân lao động có chỗ ở ổn định, số còn lại vẫn đang phải thuê chỗ ở tạm. Đa số công nhân ngoại tỉnh làm việc tại các KCN trên cả nước đều phải thuê nhà trọ của tư nhân với giá thuê từ 150.000-200.000 đồng/người/tháng. Các phòng trọ thuê của tư nhân hầu hết đều rất chật hẹp (diện tích sử dụng bình quân từ 2-3m2/người), điều kiện vệ sinh, môi trường không đảm bảo. Trong khi mức thu nhập bình quân hàng tháng của công nhân lao động làm việc tại các khu công nghiệp còn thấp, từ 2,0-2,2 triệu đồng/người/tháng. Chỗ ở tạm bợ, không đảm bảo điều kiện sống tối thiểu đã gây ảnh hưởng xấu đến sức khỏe, đời sống của công nhân và làm xáo trộn tình hình trật tự, an toàn xã hội tại nhiều KCN.

Chính sách chưa sát thực tế - công nhân chê sang, ở khổ

Theo quy định của Luật Nhà ở (ban hành năm 2005) các tổ chức, cá nhân, các thành phần kinh tế được tham gia phát triển Quỹ nhà ở xã hội để cho cán bộ, công chức, viên chức, lực lượng vũ trang và công nhân lao động tại các KCN thuê, thuê mua. Tuy nhiên, sau đó việc phát triển nhà ở xã hội cho đối tượng thu nhập thấp nói chung và cho công nhân nói riêng thuê, thuê mua theo quy định của Luật nhà ở chưa đạt được nhiều kết quả.

Trước thực tế này, Chính phủ cũng đã ban hành Nghị quyết số 18/NQ-CP-2009, Quyết định số 66/2009/QĐ-TTg ban hành một số cơ chế, chính sách phát triển nhà ở cho công nhân lao động tại các khu công nghiệp thuê. Theo đó, Nhà nước khuyến khích các thành phần kinh tế tham gia đầu tư xây dựng nhà ở cho công nhân, nhà ở thu nhập thấp theo phương thức xã hội hóa. Trong đó, chủ đầu tư các dự án nhà ở cho công nhân, nhà ở thu nhập thấp được miễn tiền sử dụng đất, tiền thuê đất; được vay vốn tín dụng ưu đãi hoặc được bù lãi suất theo quy định; được cung cấp miễn phí các thiết kế mẫu, thiết kế điển hình; được hỗ trợ đầu tư hạ tầng kỹ thuật ngoài hàng rào dự án.

Sau hơn 2 năm triển khai, đến nay cả nước có 27 dự án đã được khởi công với tổng vốn đầu tư khoảng 3.015 tỷ đồng, tổng diện tích sàn 866.600 m2, góp phần giải quyết chỗ ở cho khoảng 139.800 công nhân lao động tại các KCN. Hiện đã có 9 dự án hoàn thành bàn giao đưa vào sử dụng (Hà Nội 1 dự án; TP. Hồ Chí Minh 8 dự án). Ngân hàng Phát triển Việt Nam đã xem xét ký hợp đồng tín dụng cho vay vốn ưu đãi đối với 1 dự án nhà ở cho công nhân (tại KCN Long An). Một số nội quy nhà ở cũng đã được giải quyết, vì vậy mà hiện nay số lượng CN vào sinh sống cũng đã tăng lên.

Tuy bước đầu đã có một số chuyển biến tích cực, nhưng có thể thấy việc đầu tư xây dựng nhà ở cho công nhân, lao động các KCN vẫn chưa đáp ứng được nhu cầu và mục tiêu đề ra, với nhiều lý do về cơ chế, chính sách hỗ trợ đầu tư phát triển nhà ở cho công nhân chưa đủ mạnh: Việc miễn tiền sử dụng đất, tiền thuê đất; việc miễn, giảm thuế giá trị gia tăng, thuế thu nhập doanh nghiệp chỉ được thực hiện từ tháng 4-12/2009; việc cho vay vốn tín dụng ưu đãi hoặc bù lãi suất gần như không đáng kể; việc vay vốn từ các ngân hàng thương mại lãi suất cao cũng gặp khó khăn khi thực hiện các thủ tục đăng ký giao dịch đảm bảo bằng quyền sử dụng đất. Các địa phương chưa quan tâm đến vấn đề nhà ở cho công nhân, người lao động khi thực hiện thu hút đầu tư; Các doanh nghiệp sử dụng lao động chưa thực sự có trách nhiệm và cùng chia sẻ việc giải quyết nhà ở cho công nhân như một giải pháp thu hút lao động, ổn định sản xuất.

Đáng buồn là, trong bối cảnh khó khăn về nhà ở như thế, lại có tình trạng, khi các dự án hoàn thành, do một số rào cản về thủ tục pháp lý và nội quy nhà ở mà hiện nay một phần đông công nhân tại các KCN vẫn lựa chọn thuê nhà ở kém chất lượng bên ngoài để ở. Nghịch lý "chê sang chịu...khổ" ở bộ phận lớn CN đang là một bài toán nan giải chưa có đáp án.