Trong vài thập kỷ qua, Đông Nam Á đã nổi lên như một nhân tố quan trọng trong chuỗi cung ứng toàn cầu và cũng là một động lực thúc đẩy tăng trưởng. Các quốc gia trong khu vực như Việt Nam, Thái Lan và Malaysia hiện là những trung tâm sản xuất lớn của thế giới. Khu vực này cũng là vùng sản xuất chính cho các ngành ô tô, máy tính, điện tử và may mặac cùng nhiều sản phẩm khác.

Nhưng giai đoạn hiện nay Đông Nam Á lại đang bị ảnh hưởng nặng nề bởi làn sóng Covid-19 bùng phát,, bất chấp việc đã kiểm soát khá tốt tình hình trong năm 2020. Mức độ miễn dịch thấp và tình trạng thiếu vắc-xin đã làm trầm trọng thêm vấn đề, khiến các quốc gia này tụt hậu so với các nền kinh tế tiên tiến trong giai đoạn phục hồi sau đại dịch.

Trong khi đó, các biện pháp phong tỏa và hạn chế chặt chẽ để kiểm soát sự lây lan càng khiến các nhà máy ở nhiều quốc gia phải đóng cửa. Sự gián đoạn sản xuất ở quy mô lớn như hiện nay có thể tạo ra thay đổi trong chuỗi giá trị ở tương lai. Hoạt động sản xuất toàn khu vực bị ảnh hưởng nặng nề và tiếp tục suy thoái trong tháng 8, theo một cuộc khảo sát gần đây với khoảng 2.100 nhà máy.

Theo công ty dữ liệu IHS Markit có trụ sở tại London, chỉ số nhà quản lý mua hàng (PMI) trong tháng 8 vẫn duy trì thấp với mức 44,5. Đây là tháng thứ ba liên tiếp chỉ số PMI của khu vực này suy giảm và ở mức dưới 50.

Nhà kinh tế Lewis Cooper của IHS Markit cho biết: “Tốc độ giảm PMI nhanh nhất được ghi nhận ở Myanmar, Việt Nam và Malaysia”.

Rủi ro đứt đoạn mắt xích sản xuất

Việc sụt giảm năng lực sản xuất, đặc biệt là ở các nước như Thái Lan và Việt Nam, đã ảnh hưởng đến chuỗi giá trị toàn cầu. Nhiều công ty sử dụng nguồn cung ứng hàng hóa từ khu vực này cho biết phải đối mặt với sự gián đoạn chưa từng có trong năm nay do bùng phát Covid-19. Đại dịch đã gây ra những rắc rối về hậu cần, tình trạng thiếu container, thiếu sản phẩm và khan hiếm lao động khiến giá cả tăng cao. Hệ quả là nhiều người lo ngại sản sản xuất ngừng trệ sẽ gây thiệt hại nặng nề cho nền kinh tế.

Mới đây, nhà sản xuất ô tô Ford cho biết nhà máy của họ ở thành phố Cologne của Đức phải tạm dừng sản xuất mẫu xe Fiesta vì thiếu chất bán dẫn từ các nhà máy ở Malaysia, nơi bị ảnh hưởng nặng nề bởi Covid-19. Với diễn biến khó lường của biến thể Delta bùng phát trong khu vực đã khiến chuỗi cung ứng của các nhà sản xuất lớn nhất thế giới phải đau đầu. Nhất là các nhà sản xuất phụ thuộc vào mảng phụ tùng ô tô và chất bán dẫn tại các thị trường giá rẻ như Thái Lan, Việt Nam và Malaysia.

Các tập đoàn như Samsung và Toyota đang phải đối mặt với những thách thức về sản xuất do sự gián đoạn chuỗi cung ứng tại Đông Nam Á. Samsung đã cố gắng giảm thiểu tác động bằng cách chuyển sản xuất sang các bộ phận khác trong chuỗi cung ứng sản xuất toàn cầu, trong khi Toyota đã phải tạm dừng một số dây chuyền lắp ráp ô tô.

Sian Fenner, nhà kinh tế trưởng về khu vực châu Á của Oxford Economics, nhận định: “Trong những năm gần đây, Việt Nam có vai trò ngày càng quan trọng trong chuỗi cung ứng sản xuất toàn cầu, đặc biệt là trong giai đoạn lắp ráp cuối cùng của thiết bị điện tử. Nhưng sự gia tăng các ca lây nhiễm hiện nay đang ảnh hưởng rõ nhất đến ngành viễn thông”.

Rajiv Biswas, chuyên gia kinh tế trưởng khu vực châu Á - Thái Bình Dương tại IHS Markit, cũng cùng quan điểm này. Ông cho rằng việc Việt Nam đóng cửa nhà máy đang gây ra tác động ngày càng lớn. Theo ông đã có hơn 100 nhà máy chế biến thủy hải sản ở tại miền Nam Việt Nam đã đóng cửa vào tháng 8, trong khi hơn 1/3 số nhà máy dệt và may mặc cũng tạm thời đóng cửa trong những tuần gần đây do đại dịch.

Để đối phó với tình hình, chính phủ Việt Nam đã cho phép các nhà máy tiếp tục hoạt động nếu họ thực hiện được các biện pháp phòng dịch nghiêm ngặt theo hình thức “ba tại chỗ” tức là ăn, ở và làm việc ngay tại nhà máy.

Mặc dù vậy nhiều nhà máy vẫn buộc phải đóng cửa, một phần do chi phí liên quan đến việc cung cấp chỗ ở quá lớn. Kèm thêm đó là nhiều công nhân cũng bỏ việc về quê do không chịu được tình trạng cách ly và dành toàn bộ thời gian tại nơi làm việc.

Với Thái Lan, nhiều lao động bỏ về quê từ đầu đại dịch đã khiến các nhà máy bị thiếu lao động.

Biswas nhận định: “Triển khai tiêm chủng nhanh chóng trong tình hình hiện nay là ưu tiên cấp bách nhất để ngăn chặn đại dịch. Trong đó bao gồm ưu tiên tiêm phòng cho người lao động trong các ngành công nghiệp quan trọng, như sản xuất, hậu cần và cảng vụ, cũng như thiết lập các khu ở và làm việc tại chỗ cho công nhân để giảm thiểu rủi ro bùng phát Covid-19 trong các nhà máy”.

Các “ông lớn” có thể phải định hình lại chuỗi cung ứng

Để thích ứng với tình hình, đại dịch đang thúc đẩy việc xem xét lại tính mong manh của chuỗi cung ứng trong nhiều lĩnh vực nhưviệc nhiều ngành công nghiệp chủ chốt chẳng hạn điện tử và dệt may chỉ tập trung ở một vài nơi đã gây thiệt hại cho nhiều doanh nghiệp.

“Điều này có thể hướng đến đa dạng hóa chuỗi cung ứng hơn trước. Chúng tôi cho rằng châu Á vẫn là điểm đến hấp dẫn đối cho các nhà đầu tư FDI, đặc biệt là Việt Nam, nhờ sự năng động của thị trường lao động và nhu cầu tiêu dùng trong khu vực tăng”, Fenner nói.

Biswas cũng đồng quan điểmrằng đại dịch sẽ dẫn đến việc định hình lại các chuỗi cung ứng toàn cầu: “Ngoài việc đa dạng hóa kể trên, điều này sẽ tăng năng lực sản xuất trong nước của nhiều ngành công nghiệp quan trọng như thiết bị y tế, vắc-xin và thiết bị điện tử quan trọng, đặc biệt là chất bán dẫn”.

Bà Alicia García-Herrero, một thành viên cấp cao của tổ chức tư vấn châu Âu Bruegelm cho rằng: “Một số hoạt động reshoring (chuyển sản xuất về nước) sẽ diễn ra đối với các bộ phận quan trọng của chuỗi giá trị. Nhưng cũng các hoạt động offshoring (chuyển sản xuất ra nước ngoài) có thể được đa dạng hóa hơn như nearshoring (chuyển sản xuất về các nước gần hơn).

“Cách duy nhất để làm cho chuỗi cung ứng trở nên linh hoạt hơn là mỗi quốc gia nên có nhiều đối tác đầu vào để tăng cường đa dạng hóa và tiếp cận các nguồn cung này khi cần thiết”, bà cho biết.