Hu Jinjin đã đứng suốt 5 tiếng đồng hồ bên ngoài một phòng trưng bày dự án nhà ở trong cái nắng nóng tháng 8, để tìm mua một căn hộ hai phòng ngủ cách trung tâm thành phố Thâm Quyến hai tiếng đồng hồ. Với mức giá chào bán 3,6 triệu nhân dân tệ (tương đương 550.000 USD), căn hộ tại dự án này là một trong những lựa chọn hợp lý nhất nhưng sẽ là một thử thách đối với Hu và người cha tài xế taxi của cô, dù vậy, họ vẫn mong muốn có được chỗ đứng ở thành phố đắt đỏ nhất của Trung Quốc này.

Sau thời gian dài chờ đợi, Hu biết được các quy định đã thay đổi: là một công nhân nhập cư, cô ấy sẽ phải sống và đóng thuế ở thành phố thêm ba năm nữa trước khi có thể mua một căn hộ.

“Tôi đã khóc ngay lập tức”, Hu, 29 tuổi, người làm biên tập video tại một công ty truyền thông xã hội cho biết. “Ngày nay, Thâm Quyến muốn thu hút lao động có tay nghề cao. Có lẽ những người bình thường như tôi không còn quan trọng thành phố nữa ”.

Cư dân đi bộ qua một trong những cái gọi là chengzhongcun của Thâm Quyến, nghĩa đen là "những ngôi làng ở giữa thành phố”. Ảnh: Bloomberg

Trường hợp của Hu là điển hình cho một thế hệ người di cư mới đang vật lộn để mua nhà ở Thâm Quyến, thành phố vốn được mệnh danh là “Thung lũng Silicon của Trung Quốc”. Vươn lên từ một làng chài nhỏ bé thành một đô thị với khoảng 22 triệu người trong 4 thập kỷ, thành phố này đang là ngọn hải đăng cho những người lao động trẻ mơ ước trở thành một Jack Ma (nhà sáng lập Alibaba) tiếp theo, hoặc ít nhất là gia nhập tầng lớp trung lưu.

Chính sách hukou của Thâm Quyến – nhằm xác định nơi một người có thể định cư ở Trung Quốc - đã thu hút tới 500.000 lượt người mới mỗi năm, một chìa khóa di cư cho mục tiêu của Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình là đưa Thâm Quyến trở thành cường quốc công nghệ để cạnh tranh với phương Tây. Họ đến xin việc tại các nhà tuyển dụng lớn nhất của thành phố, từ Huawei Technologies Co. đến Tencent Holdings Ltd. và Ping An Insurance Group Co.

Tuy nhiên, sự bùng nổ đã dẫn đến giá bất động sản cao nhất và tỷ lệ sở hữu nhà ở mức thấp nhất tại Trung Quốc, một cảnh báo cho các thành phố đang phát triển khác của đất nước. Căn hộ hai phòng ngủ trung bình hiện được bán với giá khoảng 900.000 USD, tại một thành phố có thu nhập bình quân đầu người chỉ 20.000 USD.

Với giá một căn hộ bằng 43,5 lần mức lương trung bình hàng năm của một cư dân, khả năng chi trả nhà ở của Thâm Quyến chỉ tốt hơn một bậc so với Hồng Kông, tệ nhất trong số 80 siêu đô thị, theo E-House (Trung Quốc), một công ty bất động sản. Kết quả là, chỉ một phần ba cư dân Thâm Quyến sở hữu căn hộ, ít hơn một nửa tỷ lệ ở các thành phố lớn khác của Trung Quốc như Thượng Hải và thậm chí còn thấp hơn các trung tâm công nghệ nổi tiếng của Hoa Kỳ như San Francisco và Seattle.

Trong khi chính phủ Trung Quốc lo ngại rằng khoảng cách giàu nghèo của quốc gia và bất bình đẳng xã hội có thể dẫn đến loại biến động, câu hỏi được đặt ra là phải làm gì để giải quyết vấn đề này. Ở cấp độ rộng hơn, việc thiếu nhà ở giá rẻ ở Thâm Quyến là biểu tượng cho sự chênh lệch thu nhập đã tăng vọt trong những năm gần đây sau khi nền kinh tế mở cửa sinh ra những tỷ phú như Jack Ma, đe dọa sẽ bỏ lại nhiều người lùi lại phía sau hơn nữa.

“Nếu các thành phố của Trung Quốc tiếp tục áp dụng mô hình cỗ máy tăng trưởng này, phân biệt đối xử với những người có trình độ học vấn thấp hơn và kỹ năng không cao, đó có thể thực sự là một vấn đề lớn”, Qiao Shitong, phó giáo sư luật tại Đại học Hồng Kông, người đã viết về những thách thức về nhà ở của Trung Quốc. “Sự bất bình đẳng xã hội này sẽ trở thành một vấn đề đối với Thâm Quyến và về cơ bản là tất cả các thành phố khác của Trung Quốc”.

Không giống như các thế hệ trước sẵn sàng hy sinh vì lợi ích lớn hơn của quốc gia, lực lượng lao động hiện tại có kỳ vọng cao hơn sau khi tận mắt chứng kiến ​​khối tài sản khổng lồ được tạo ra trong nền kinh tế lớn thứ hai thế giới. Đứng đầu trong số đó là khả năng sở hữu một ngôi nhà, vẫn là một nhu cầu văn hóa trong hôn nhân ở Trung Quốc - chưa kể đến con đường trở nên giàu có sau khi giá cả tăng gấp ba lần trong thập kỷ qua.

Yukon Huang, cựu Giám đốc Ngân hàng Thế giới tại Bắc Kinh, cho biết: “Quyền sở hữu được coi là điều kiện tiên quyết đối với những người đàn ông độc thân nếu họ muốn tìm một người bạn đời. Nhiều người có thể làm như vậy bằng cách khai thác các nguồn lực từ cha mẹ họ, nhưng những người kém may mắn hơn phải vật lộn để tìm kiếm các khoản thanh toán”.

Một cư dân đang ngồi trong phòng của mình tại Ngôi nhà của Đấng Sáng tạo do nhà xây dựng Kaisa Group Holding Ltd. có trụ sở tại Thâm Quyến phát triển Dự án cung cấp các phòng ngủ riêng với không gian chung. Ảnh: Bloomberg

Sự trỗi dậy kinh tế của Trung Quốc và sự gia tăng của tầng lớp trung lưu là một trong những sự thay đổi đáng chú ý nhất trên thế giới trong bốn thập kỷ qua. Theo cơ sở dữ liệu về bất bình đẳng thế giới, tăng trưởng thu nhập tổng thể đã tăng 776% từ năm 1980 đến năm 2015, gấp hơn 10 lần tỷ lệ của Hoa Kỳ.

Chìa khóa cho sự gia tăng đó là sự di cư của công nhân và nông dân từ các vùng nông thôn đến các thành phố lớn - và khả năng mua nhà của họ. Theo Viện Khoa học Xã hội Trung Quốc, với truyền thống lâu đời của các bậc cha mẹ giúp con cái họ trả bớt tiền, Trung Quốc có một trong những tỷ lệ sở hữu nhà cao nhất thế giới với khoảng 95%, theo Viện Khoa học Xã hội Trung Quốc. Ngược lại, tỷ lệ sở hữu ở Hoa Kỳ và Vương quốc Anh vào khoảng 65%, trong khi ở một số quốc gia châu Âu như Đức, tỷ lệ sở hữu là gần 50%, theo số liệu từ Trading Economics.

Về mặt lịch sử, Thâm Quyến đã dành chỗ cho lực lượng lao động nhập cư của mình ở cái gọi là chengzhongcun, nghĩa đen là “những ngôi làng ở giữa thành phố”. Được bao quanh bởi những tòa nhà chọc trời hiện đại và đại lộ tám làn xe trải dài, những ngôi làng này thường có các tòa nhà sáu và bảy tầng được gọi là “tòa nhà bắt tay” - được xếp gần nhau đến mức cư dân có thể thò tay ra ngoài cửa sổ để bắt tay một người hàng xóm .

Những "tòa nhà bắt tay" ở Thâm Quyến. Ảnh: Bloomberg

Mặc dù đông đúc, những ngôi làng này ít nhất cũng cung cấp nhà ở giá cả phải chăng, điều quan trọng đối với sự phát triển vượt bậc của thành phố. Ngày nay, hơn 70% cư dân của thành phố sống trong một khu bất động sản đắc địa gần các ga xe buýt và tàu điện ngầm, nơi tập trung nhiều công nhân nhà máy và các nhà phát triển phần mềm. Ở làng Shixia, cách khu tài chính của thành phố nơi Hu từng sống với cha 15 phút đi bộ, một căn phòng đủ lớn cho một cặp vợ chồng có giá khoảng 250 đến 300 USD một tháng. Trong khi đó, không gian tương đương trong một căn hộ bên ngoài ngôi làng có thể đắt gấp ba lần.

Trước khi chi phí sở hữu nhà ở Thâm Quyến tăng cao, những người di cư đã đi theo một con đường tương tự - thuê nhà trong các ngôi làng từ ba đến năm năm, nhận một căn hộ tốt hơn một chút trong bảy đến tám năm nữa và cuối cùng mua một ngôi nhà, một giám đốc điều hành của Kaisa Technology Innovation Group cho biết.

Trong khi thu nhập khả dụng bình quân đầu người của Thâm Quyến cao thứ ba ở Trung Quốc, cư dân của thành phố sống trong diện tích sàn trung bình 28 mét vuông (300 feet vuông) - dưới mức tiêu chuẩn thấp nhất mà tỉnh Quảng Đông và chính quyền trung ương yêu cầu, theo Zhang Xuefan, người đứng đầu cơ quan giám sát nhà ở của thành phố.

Cũng như nhiều thành phố đang phát triển, đắt đỏ trên khắp thế giới, vấn đề lớn nhất của Thâm Quyến là không đủ cung cấp nhà ở. Căn hộ mà người dân được phép mua chỉ chiếm 12% tổng số đơn vị nhà ở, không đủ cho một thành phố có dân số tăng khoảng 42 lần trong 40 năm qua.

Hu Jinjin. Ảnh: Bloomberg

Không chỉ những người di cư từ các tỉnh nghèo đang phải vật lộn với chi phí nhà ở. Russell Zeng là một trong những công nhân công nghệ kỹ thuật cao mà thành phố đang trông cậy vào sự phát triển. Chàng trai 28 tuổi rời quê hương Giang Tây để theo học Đại học Sán Đầu ở Quảng Đông và làm việc cho một công ty công nghệ tài chính được hai năm. Anh ấy nói được hai thứ tiếng, yêu Thâm Quyến và công việc của mình. Tuy nhiên, anh ấy nghi ngờ về khả năng mua nhà của mình, ngay cả trong một thành phố lọc người mua nhà để ưu tiên những người có trình độ học vấn cao hơn và công việc tốt hơn. Anh ấy nói để mua một ngôi nhà, khả năng có thể mua ở một thành phố hạng hai cách xa Thâm Quyến.

“Bạn thấy rất nhiều người nhận được những công việc tuyệt vời ở Tencent, Huawei, tất cả các loại công ty công nghệ và họ nhận được mức lương thực sự, rất tốt và họ thăng tiến rất nhanh - vì vậy nó giống như một vùng đất của tất cả các loại khả năng”, Zeng nói, người thuê một căn hộ với bốn người bạn cùng phòng. “Vấn đề cuối cùng ở đây là tài sản vì ở Trung Quốc, bạn không cảm thấy như thành phố là nhà của mình trừ khi bạn sở hữu một ngôi nhà”.

Danh tiếng chi phí đắt đỏ của Thâm Quyến đang bắt đầu nổi tiếng. Dòng người đổ vào Thâm Quyến đã giảm trong hai năm, lần đầu tiên giảm trong bảy năm. Năm ngoái, Hàng Châu, một thành phố gần Thượng Hải và là quê hương của tỷ phú Jack Ma, có tốc độ tăng dân số nhanh hơn.

Một số công ty có trụ sở tại Thâm Quyến đang giải quyết vấn đề của riêng họ. Huawei đã và đang xây dựng các khối trường học và tòa nhà chung cư để phục vụ công nhân tại trung tâm nghiên cứu và phát triển mới rộng 162 ha ở Đông Quan, cách đó khoảng 90 phút đi xe hơi.

Trong khi đó, các nhà phát triển và quy hoạch thành phố phải đối mặt với những trở ngại trong việc đấu thầu để tăng nguồn cung nhà ở. Không giống như các thành phố khác của Trung Quốc, Thâm Quyến gần như hết đất để phát triển khu dân cư. Kể từ năm 2017, thành phố đã khuyến khích các nhà phát triển cải tạo các ngôi làng thành những ngôi làng cho thuê ấm cúng, nhưng việc mua lại căn hộ từ hợp tác xã của những nông dân đã sở hữu đất trong nhiều thập kỷ đã trở nên quá tốn kém.

Các nhà chức trách cũng đang hướng tới mô hình Singapore, nơi phần lớn người dân sống trong những căn hộ nhỏ nhưng tiện nghi do chính phủ xây dựng. Tỷ lệ sở hữu nhà của Singapore đạt 90%, trong khi người dân có thể hưởng lợi từ việc giá cả tăng cao bằng cách bán nhà của họ trên thị trường bán lại.

Một gia đình dùng bữa trưa tại khu vực chung tại Home of Creator. Cư dân của thành phố sống trong diện tích sàn trung bình là 28 mét vuông (300 feet vuông). Ảnh: Bloomberg

Vào năm 2018, chính quyền Thâm Quyến đã công bố giải pháp của mình: đến năm 2035, 60% nguồn cung nhà ở mới sẽ được chính phủ trợ cấp, cả để bán và cho thuê. Li Yujia, trợ lý giám đốc Viện Nghiên cứu Chính sách Nhà ở Quảng Đông cho biết, hiện tại, các ngôi nhà do nhà nước hỗ trợ chỉ chiếm 5%, thấp hơn nhiều so với tỷ lệ 49% ở Hồng Kông.

Hai năm sau, các nhà chức trách vẫn đang cố gắng tạo ra một lộ trình chi tiết, và giá nhà đã tăng vọt thêm 25% trong thời gian đó. Điều đó không mang lại điềm báo tốt cho việc ông Tập cam kết xây nhà “để ở, không phải để đầu cơ”.

Li nói: “Nếu thành công, cải cách nhà ở của Thâm Quyến sẽ có ý nghĩa rất lớn đối với Trung Quốc. “Nhiều thành phố của Trung Quốc phải đối mặt với một vấn đề tương tự, mặc dù ít nghiêm trọng hơn như ở Thâm Quyến - giá nhà tăng cao, nhưng sau quá trình đô thị hóa nhanh, không còn nhiều đất để tăng nguồn cung nhà ở”.

Đồ giặt được để khô tại một hành lang trong phát triển Ngôi nhà của Đấng Sáng tạo. Ảnh: Bloomberg

Các nhà chức trách cũng đã thử nghiệm các làng tài năng, trao các căn hộ trợ cấp hoặc miễn phí cho những người lao động có tay nghề cao. Tuy nhiên, họ thường hỗ trợ những công nhân ít cần sự giúp đỡ nhất. Lisa Jiang, một công chức 28 tuổi tại một cơ quan quản lý, đã không phải trả tiền thuê nhà trong hai năm. Số tiền cô ấy tiết kiệm được sẽ được dùng để trả trước cho một ngôi nhà mới vào năm tới.

Trong khi đó, trở lại khu phố Pingshan bụi bặm xa trung tâm thành phố, Hu nhìn chằm chằm vào những dãy căn hộ cao tầng dành cho những người thợ lành nghề sau khi cô bị từ chối cơ hội mua.

“Thâm Quyến từng có khẩu hiệu kéo dài hàng thập kỷ“ Hãy đến đây, và bạn ngay lập tức trở thành công dân Thâm Quyến”, Hu nói. "Bây giờ nó giống như một trò đùa”.